Tipitaka >> Sutta Pitaka >> Anguttara Nikaya >> 10.Book of Tens >> Section2-Pali-Devanagri version
Anguttara Nikaya 10-2[]
२. नाथवग्गो
१. सेनासनसुत्तं
११. ‘‘पञ्चङ्गसमन्नागतो , भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गसमन्नागतं सेनासनं सेवमानो भजमानो नचिरस्सेव आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरेय्य।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गसमन्नागतो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु सद्धो होति; सद्दहति तथागतस्स बोधिं – ‘इतिपि सो भगवा…पे॰… भगवा’ति; अप्पाबाधो होति अप्पातङ्को, समवेपाकिनिया गहणिया समन्नागतो नातिसीताय नाच्चुण्हाय मज्झिमाय पधानक्खमाय; असठो होति अमायावी, यथाभूतं अत्तानं आविकत्ता सत्थरि वा विञ्ञूसु वा सब्रह्मचारीसु; आरद्धवीरियो विहरति, अकुसलानं धम्मानं पहानाय, कुसलानं धम्मानं उपसम्पदाय; थामवा दळ्हपरक्कमो अनिक्खित्तधुरो कुसलेसु धम्मेसु; पञ्ञवा होति, उदयत्थगामिनिया पञ्ञाय समन्नागतो अरियाय निब्बेधिकाय सम्मा दुक्खक्खयगामिनिया। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गसमन्नागतो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, सेनासनं पञ्चङ्गसमन्नागतं होति? इध, भिक्खवे, सेनासनं नातिदूरं होति नाच्चासन्नं गमनागमनसम्पन्नं दिवा अप्पाकिण्णं रत्तिं अप्पसद्दं अप्पनिग्घोसं अप्पडंसमकसवातातपसरीसपसम्फस्सं [अप्पडंस… सिरिंसपसम्फस्सं (सी॰ स्या॰ पी॰)]; तस्मिं खो पन सेनासने विहरन्तस्स अप्पकसिरेन उप्पज्जन्ति चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारा; तस्मिं खो पन सेनासने थेरा भिक्खू विहरन्ति बहुस्सुता आगतागमा धम्मधरा विनयधरा मातिकाधरा; ते कालेन कालं उपसङ्कमित्वा परिपुच्छति परिपञ्हति – ‘इदं, भन्ते, कथं, इमस्स को अत्थो’ति; तस्स ते आयस्मन्तो अविवटञ्चेव विवरन्ति अनुत्तानीकतञ्च उत्तानिं करोन्ति अनेकविहितेसु च कङ्खाठानियेसु धम्मेसु कङ्खं पटिविनोदेन्ति। एवं खो, भिक्खवे, सेनासनं पञ्चङ्गसमन्नागतं होति। पञ्चङ्गसमन्नागतो खो, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गसमन्नागतं सेनासनं सेवमानो भजमानो नचिरस्सेव आसवानं खया…पे॰… सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरेय्या’’ति। पठमं।
२. पञ्चङ्गसुत्तं
१२. ‘‘पञ्चङ्गविप्पहीनो, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गसमन्नागतो इमस्मिं धम्मविनये ‘केवली वुसितवा उत्तमपुरिसो’ति वुच्चति। कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गविप्पहीनो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो कामच्छन्दो पहीनो होति, ब्यापादो पहीनो होति, थिनमिद्धं [थीनमिद्धं (सी॰ स्या॰ पी॰)] पहीनं होति, उद्धच्चकुक्कुच्चं पहीनं होति, विचिकिच्छा पहीना होति। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गविप्पहीनो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गसमन्नागतो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु असेखेन सीलक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेखेन समाधिक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेखेन पञ्ञाक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेखेन विमुत्तिक्खन्धेन समन्नागतो होति, असेखेन विमुत्तिञाणदस्सनक्खन्धेन समन्नागतो होति। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गसमन्नागतो होति।
‘‘पञ्चङ्गविप्पहीनो खो, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गसमन्नागतो इमस्मिं धम्मविनये ‘केवली वुसितवा उत्तमपुरिसो’ति वुच्चति।
‘‘कामच्छन्दो च ब्यापादो, थिनमिद्धञ्च भिक्खुनो।
उद्धच्चं विचिकिच्छा च, सब्बसोव न विज्जति॥
‘‘असेखेन च सीलेन, असेखेन समाधिना।
विमुत्तिया च सम्पन्नो, ञाणेन च तथाविधो॥
‘‘स वे पञ्चङ्गसम्पन्नो, पञ्च अङ्गे [पञ्चङ्गानि (स्या॰)] विवज्जयं [विवज्जिय (क॰)]।
इमस्मिं धम्मविनये, केवली इति वुच्चती’’ति॥ दुतियं।
३. संयोजनसुत्तं
१३. ‘‘दसयिमानि , भिक्खवे, संयोजनानि। कतमानि दस? पञ्चोरम्भागियानि संयोजनानि, पञ्चुद्धम्भागियानि संयोजनानि। कतमानि पञ्चोरम्भागियानि संयोजनानि? सक्कायदिट्ठि, विचिकिच्छा, सीलब्बतपरामासो, कामच्छन्दो, ब्यापादो – इमानि पञ्चोरम्भागियानि संयोजनानि।
‘‘कतमानि पञ्चुद्धम्भागियानि संयोजनानि? रूपरागो, अरूपरागो, मानो, उद्धच्चं, अविज्जा – इमानि पञ्चुद्धम्भागियानि संयोजनानि। इमानि खो, भिक्खवे, दस संयोजनानी’’ति। ततियं।
४. चेतोखिलसुत्तं
१४. ‘‘यस्स कस्सचि, भिक्खवे, भिक्खुस्स वा भिक्खुनिया वा पञ्च चेतोखिला अप्पहीना पञ्च चेतसोविनिबन्धा असमुच्छिन्ना, तस्स या रत्ति वा दिवसो वा आगच्छति हानियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु नो वुद्धि।
‘‘कतमस्स पञ्च चेतोखिला अप्पहीना होन्ति? इध, भिक्खवे, भिक्खु सत्थरि कङ्खति विचिकिच्छति नाधिमुच्चति न सम्पसीदति। यो सो, भिक्खवे, भिक्खु सत्थरि कङ्खति विचिकिच्छति नाधिमुच्चति न सम्पसीदति, तस्स चित्तं न नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय। यस्स चित्तं न नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय, एवमस्सायं पठमो चेतोखिलो अप्पहीनो होति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु धम्मे कङ्खति…पे॰… सङ्घे कङ्खति… सिक्खाय कङ्खति… सब्रह्मचारीसु कुपितो होति अनत्तमनो आहतचित्तो खिलजातो। यो सो, भिक्खवे, भिक्खु सब्रह्मचारीसु कुपितो होति अनत्तमनो आहतचित्तो खिलजातो, तस्स चित्तं न नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय। यस्स चित्तं न नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय, एवमस्सायं पञ्चमो चेतोखिलो अप्पहीनो होति। इमस्स पञ्च चेतोखिला अप्पहीना होन्ति।
‘‘कतमस्स पञ्च चेतसोविनिबन्धा असमुच्छिन्ना होन्ति? इध, भिक्खवे, भिक्खु कामेसु अवीतरागो होति अविगतच्छन्दो अविगतपेमो अविगतपिपासो अविगतपरिळाहो अविगततण्हो। यो सो, भिक्खवे, भिक्खु कामेसु अवीतरागो होति अविगतच्छन्दो अविगतपेमो अविगतपिपासो अविगतपरिळाहो अविगततण्हो , तस्स चित्तं न नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय। यस्स चित्तं न नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय, एवमस्सायं पठमो चेतसोविनिबन्धो असमुच्छिन्नो होति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु काये अवीतरागो होति…पे॰… रूपे अवीतरागो होति…पे॰… यावदत्थं उदरावदेहकं भुञ्जित्वा सेय्यसुखं पस्ससुखं मिद्धसुखं अनुयुत्तो विहरति… अञ्ञतरं देवनिकायं पणिधाय ब्रह्मचरियं चरति – ‘इमिनाहं सीलेन वा वतेन वा तपेन वा ब्रह्मचरियेन वा देवो वा भविस्सामि देवञ्ञतरो वा’ति। यो सो, भिक्खवे, भिक्खु अञ्ञतरं देवनिकायं पणिधाय ब्रह्मचरियं चरति – ‘इमिनाहं सीलेन वा वतेन वा तपेन वा ब्रह्मचरियेन वा देवो वा भविस्सामि देवञ्ञतरो वा’ति, तस्स चित्तं न नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय। यस्स चित्तं न नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय, एवमस्सायं पञ्चमो चेतसोविनिबन्धो असमुच्छिन्नो होति। इमस्स पञ्च चेतसोविनिबन्धा असमुच्छिन्ना होन्ति।
‘‘यस्स कस्सचि, भिक्खवे, भिक्खुस्स वा भिक्खुनिया वा इमे पञ्च चेतोखिला अप्पहीना इमे पञ्च चेतसोविनिबन्धा असमुच्छिन्ना, तस्स या रत्ति वा दिवसो वा आगच्छति हानियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु नो वुद्धि।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, काळपक्खे चन्दस्स या रत्ति वा दिवसो वा आगच्छति, हायतेव वण्णेन हायति मण्डलेन हायति आभाय हायति आरोहपरिणाहेन; एवमेवं खो, भिक्खवे, यस्स कस्सचि भिक्खुस्स वा भिक्खुनिया वा इमे पञ्च चेतोखिला अप्पहीना इमे पञ्च चेतसोविनिबन्धा असमुच्छिन्ना, तस्स या रत्ति वा दिवसो वा आगच्छति हानियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु नो वुद्धि।
‘‘यस्स कस्सचि, भिक्खवे, भिक्खुस्स वा भिक्खुनिया वा पञ्च चेतोखिला पहीना पञ्च चेतसोविनिबन्धा सुसमुच्छिन्ना, तस्स या रत्ति वा दिवसो वा आगच्छति वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु नो परिहानि।
‘‘कतमस्स पञ्च चेतोखिला पहीना होन्ति? इध, भिक्खवे, भिक्खु सत्थरि न कङ्खति न विचिकिच्छति, अधिमुच्चति सम्पसीदति। यो सो, भिक्खवे, भिक्खु सत्थरि न कङ्खति न विचिकिच्छति अधिमुच्चति सम्पसीदति, तस्स चित्तं नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय। यस्स चित्तं नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय, एवमस्सायं पठमो चेतोखिलो पहीनो होति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु धम्मे न कङ्खति…पे॰… सङ्घे न कङ्खति… सिक्खाय न कङ्खति … सब्रह्मचारीसु न कुपितो होति अत्तमनो न आहतचित्तो न खिलजातो। यो सो, भिक्खवे, भिक्खु सब्रह्मचारीसु न कुपितो होति अत्तमनो न आहतचित्तो न खिलजातो , तस्स चित्तं नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय। यस्स चित्तं नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय, एवमस्सायं पञ्चमो चेतोखिलो पहीनो होति। इमस्स पञ्च चेतोखिला पहीना होन्ति।
‘‘कतमस्स पञ्च चेतसोविनिबन्धा सुसमुच्छिन्ना होन्ति? इध, भिक्खवे, भिक्खु कामेसु वीतरागो होति विगतच्छन्दो विगतपेमो विगतपिपासो विगतपरिळाहो विगततण्हो। यो सो, भिक्खवे, भिक्खु कामेसु वीतरागो होति विगतच्छन्दो विगतपेमो विगतपिपासो विगतपरिळाहो विगततण्हो, तस्स चित्तं नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय। यस्स चित्तं नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय, एवमस्सायं पठमो चेतसोविनिबन्धो सुसमुच्छिन्नो होति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु काये वीतरागो होति…पे॰… रूपे वीतरागो होति …पे॰… न यावदत्थं उदरावदेहकं भुञ्जित्वा सेय्यसुखं पस्ससुखं मिद्धसुखं अनुयुत्तो विहरति, न अञ्ञतरं देवनिकायं पणिधाय ब्रह्मचरियं चरति – ‘इमिनाहं सीलेन वा वतेन वा तपेन वा ब्रह्मचरियेन वा देवो वा भविस्सामि देवञ्ञतरो वा’ति। यो सो, भिक्खवे, भिक्खु न अञ्ञतरं देवनिकायं पणिधाय…पे॰… देवञ्ञतरो वाति, तस्स चित्तं नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय। यस्स चित्तं नमति आतप्पाय अनुयोगाय सातच्चाय पधानाय, एवमस्सायं पञ्चमो चेतसोविनिबन्धो सुसमुच्छिन्नो होति। इमस्स पञ्च चेतसोविनिबन्धा सुसमुच्छिन्ना होन्ति।
‘‘यस्स कस्सचि, भिक्खवे, भिक्खुस्स वा भिक्खुनिया वा इमे पञ्च चेतोखिला पहीना इमे पञ्च चेतसोविनिबन्धा सुसमुच्छिन्ना , तस्स या रत्ति वा दिवसो वा आगच्छति वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु नो परिहानि।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, जुण्हपक्खे चन्दस्स या रत्ति वा दिवसो वा आगच्छति, वड्ढतेव वण्णेन वड्ढति मण्डलेन वड्ढति आभाय वड्ढति आरोहपरिणाहेन; एवमेवं खो, भिक्खवे, यस्स कस्सचि भिक्खुस्स वा भिक्खुनिया वा इमे पञ्च चेतोखिला पहीना इमे पञ्च चेतसोविनिबन्धा सुसमुच्छिन्ना, तस्स या रत्ति वा दिवसो वा आगच्छति वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु नो परिहानी’’ति। चतुत्थं।
५. अप्पमादसुत्तं
१५. ‘‘यावता, भिक्खवे, सत्ता अपदा वा द्विपदा वा चतुप्पदा वा बहुप्पदा वा रूपिनो वा अरूपिनो वा सञ्ञिनो वा असञ्ञिनो वा नेवसञ्ञिनासञ्ञिनो वा, तथागतो तेसं अग्गमक्खायति अरहं सम्मासम्बुद्धो; एवमेवं खो, भिक्खवे, ये केचि कुसला धम्मा, सब्बे ते अप्पमादमूलका अप्पमादसमोसरणा। अप्पमादो तेसं [तेसं धम्मानं (सी॰ क॰) सं॰ नि॰ ५.१३९] अग्गमक्खायति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, यानि कानिचि जङ्गलानं [जङ्गमानं (सी॰ पी॰) सं॰ नि॰ ५.१३९] पाणानं पदजातानि, सब्बानि तानि हत्थिपदे समोधानं गच्छन्ति, हत्थिपदं तेसं अग्गमक्खायति, यदिदं महन्तत्तेन; एवमेवं खो, भिक्खवे , ये केचि कुसला धम्मा, सब्बे ते अप्पमादमूलका अप्पमादसमोसरणा। अप्पमादो तेसं अग्गमक्खायति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, कूटागारस्स या काचि गोपानसियो सब्बा ता कूटङ्गमा कूटनिन्ना कूटसमोसरणा, कूटो तासं अग्गमक्खायति; एवमेवं खो, भिक्खवे, ये केचि कुसला धम्मा, सब्बे ते अप्पमादमूलका अप्पमादसमोसरणा। अप्पमादो तेसं अग्गमक्खायति।
‘‘सेय्यथापि , भिक्खवे, ये केचि मूलगन्धा, काळानुसारियं तेसं अग्गमक्खायति; एवमेवं खो भिक्खवे…पे॰…।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, ये केचि सारगन्धा, लोहितचन्दनं तेसं अग्गमक्खायति; एवमेवं खो भिक्खवे…पे॰…।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, ये केचि पुप्फगन्धा, वस्सिकं तेसं अग्गमक्खायति; एवमेवं खो भिक्खवे…पे॰…।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, ये केचि खुद्दराजानो [कुड्डराजानो (सी॰ स्या॰ पी॰), कुट्टराजानो, कूटराजानो (क॰) अ॰ नि॰ ६.५३], सब्बे ते रञ्ञो चक्कवत्तिस्स अनुयन्ता भवन्ति, राजा तेसं चक्कवत्ती अग्गमक्खायति; एवमेवं खो, भिक्खवे…पे॰…।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, या काचि तारकरूपानं पभा, सब्बा ता चन्दप्पभाय कलं नाग्घन्ति सोळसिं, चन्दप्पभा तासं अग्गमक्खायति; एवमेवं खो, भिक्खवे…पे॰…।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, सरदसमये विद्धे विगतवलाहके देवे आदिच्चो नभं अब्भुस्सक्कमानो [अब्भुस्सुक्कमानो (सी॰) सं॰ नि॰ ५.१४६-१४८] सब्बं आकासगतं तमगतं अभिविहच्च भासते च तपते च विरोचति च; एवमेवं खो, भिक्खवे…पे॰…।
‘‘सेय्यथापि , भिक्खवे, या काचि महानदियो, सेय्यथिदं – गङ्गा, यमुना, अचिरवती, सरभू, मही, सब्बा ता समुद्दङ्गमा समुद्दनिन्ना समुद्दपोणा समुद्दपब्भारा, महासमुद्दो तासं अग्गमक्खायति; एवमेवं खो, भिक्खवे, ये केचि कुसला धम्मा, सब्बे ते अप्पमादमूलका अप्पमादसमोसरणा। अप्पमादो तेसं अग्गमक्खायती’’ति। पञ्चमं।
६. आहुनेय्यसुत्तं
१६. ‘‘दसयिमे , भिक्खवे, पुग्गला आहुनेय्या पाहुनेय्या दक्खिणेय्या अञ्जलिकरणीया अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्स। कतमे दस? तथागतो अरहं सम्मासम्बुद्धो, पच्चेकबुद्धो, उभतोभागविमुत्तो, पञ्ञाविमुत्तो, कायसक्खी, दिट्ठिप्पत्तो, सद्धाविमुत्तो, सद्धानुसारी, धम्मानुसारी, गोत्रभू – इमे खो, भिक्खवे, दस पुग्गला आहुनेय्या…पे॰… अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्सा’’ति। छट्ठं।
७. पठमनाथसुत्तं
१७. [दी॰ नि॰ ३.३४५, ३६०] ‘‘सनाथा , भिक्खवे, विहरथ, मा अनाथा। दुक्खं, भिक्खवे, अनाथो विहरति। दसयिमे, भिक्खवे, नाथकरणा धम्मा। कतमे दस? इध, भिक्खवे, भिक्खु सीलवा होति, पातिमोक्खसंवरसंवुतो विहरति आचारगोचरसम्पन्नो अणुमत्तेसु वज्जेसु भयदस्सावी, समादाय सिक्खति सिक्खापदेसु। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु सीलवा होति…पे॰… समादाय सिक्खति सिक्खापदेसु, अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु बहुस्सुतो होति सुतधरो सुतसन्निचयो, ये ते धम्मा आदिकल्याणा मज्झेकल्याणा परियोसानकल्याणा सात्थं सब्यञ्जनं [सात्था सब्यञ्जना (सी॰)] केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं अभिवदन्ति, तथारूपास्स धम्मा बहुस्सुता [बहू सुता (?)] होन्ति धाता वचसा परिचिता मनसानुपेक्खिता दिट्ठिया सुप्पटिविद्धा। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु बहुस्सुतो होति…पे॰… दिट्ठिया सुप्पटिविद्धा, अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु कल्याणमित्तो होति कल्याणसहायो कल्याणसम्पवङ्को । यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु कल्याणमित्तो होति कल्याणसहायो कल्याणसम्पवङ्को, अयम्पि धम्मो नाथकरणो ।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु सुवचो होति सोवचस्सकरणेहि धम्मेहि समन्नागतो, खमो पदक्खिणग्गाही अनुसासनिं। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु सुवचो होति…पे॰… अनुसासनिं, अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु यानि तानि सब्रह्मचारीनं उच्चावचानि किंकरणीयानि, तत्थ दक्खो होति अनलसो तत्रूपायाय वीमंसाय समन्नागतो, अलं कातुं अलं संविधातुं। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु यानि तानि सब्रह्मचारीनं…पे॰… अलं कातुं अलं संविधातुं, अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु धम्मकामो होति पियसमुदाहारो, अभिधम्मे अभिविनये उळारपामोज्जो। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु धम्मकामो होति पियसमुदाहारो, अभिधम्मे अभिविनये उळारपामोज्जो, अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु आरद्धवीरियो विहरति अकुसलानं धम्मानं पहानाय, कुसलानं धम्मानं उपसम्पदाय, थामवा दळ्हपरक्कमो अनिक्खित्तधुरो कुसलेसु धम्मेसु। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु आरद्धवीरियो विहरति अकुसलानं धम्मानं पहानाय, कुसलानं धम्मानं उपसम्पदाय, थामवा दळ्हपरक्कमो अनिक्खित्तधुरो कुसलेसु धम्मेसु, अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु सन्तुट्ठो होति इतरीतरचीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारेन। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु सन्तुट्ठो होति इतरीतरचीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारेन, अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु सतिमा होति परमेन सतिनेपक्केन समन्नागतो चिरकतम्पि चिरभासितम्पि सरिता अनुस्सरिता। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु सतिमा होति परमेन सतिनेपक्केन समन्नागतो चिरकतम्पि चिरभासितम्पि सरिता अनुस्सरिता, अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु पञ्ञवा होति उदयत्थगामिनिया पञ्ञाय समन्नागतो अरियाय निब्बेधिकाय सम्मा दुक्खक्खयगामिनिया। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु पञ्ञवा होति उदयत्थगामिनिया पञ्ञाय समन्नागतो अरियाय निब्बेधिकाय सम्मा दुक्खक्खयगामिनिया, अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘सनाथा, भिक्खवे, विहरथ, मा अनाथा। दुक्खं, भिक्खवे, अनाथो विहरति। इमे खो, भिक्खवे, दस नाथकरणा धम्मा’’ति। सत्तमं।
८. दुतियनाथसुत्तं
१८. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘भिक्खवो’’ति। ‘‘भदन्ते’’ति ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुं। भगवा एतदवोच –
‘‘सनाथा , भिक्खवे, विहरथ, मा अनाथा। दुक्खं, भिक्खवे, अनाथो विहरति। दसयिमे, भिक्खवे, नाथकरणा धम्मा। कतमे दस? इध, भिक्खवे, भिक्खु सीलवा होति…पे॰… समादाय सिक्खति सिक्खापदेसु। ‘सीलवा वतायं भिक्खु पातिमोक्खसंवरसंवुतो विहरति आचारगोचरसम्पन्नो अणुमत्तेसु वज्जेसु भयदस्सावी, समादाय सिक्खति सिक्खापदेसू’ति थेरापि नं भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति, मज्झिमापि भिक्खू… नवापि भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति। तस्स थेरानुकम्पितस्स मज्झिमानुकम्पितस्स नवानुकम्पितस्स वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु, नो परिहानि। अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु बहुस्सुतो होति…पे॰… दिट्ठिया सुप्पटिविद्धा। ‘बहुस्सुतो वतायं भिक्खु सुतधरो सुतसन्निचयो, ये ते धम्मा आदिकल्याणा मज्झेकल्याणा परियोसानकल्याणा सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं अभिवदन्ति, तथारूपास्स धम्मा बहुस्सुता होन्ति धाता वचसा परिचिता मनसानुपेक्खिता दिट्ठिया सुप्पटिविद्धा’ति थेरापि नं भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति, मज्झिमापि भिक्खू… नवापि भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति। तस्स थेरानुकम्पितस्स मज्झिमानुकम्पितस्स नवानुकम्पितस्स वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु, नो परिहानि। अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु कल्याणमित्तो होति कल्याणसहायो कल्याणसम्पवङ्को। ‘कल्याणमित्तो वतायं भिक्खु कल्याणसहायो कल्याणसम्पवङ्को’ति थेरापि नं भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति, मज्झिमापि भिक्खू… नवापि भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति। तस्स थेरानुकम्पितस्स मज्झिमानुकम्पितस्स नवानुकम्पितस्स वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु, नो परिहानि। अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु सुवचो होति सोवचस्सकरणेहि धम्मेहि समन्नागतो, खमो पदक्खिणग्गाही अनुसासनिं। ‘सुवचो वतायं भिक्खु सोवचस्सकरणेहि धम्मेहि समन्नागतो, खमो पदक्खिणग्गाही अनुसासनि’न्ति थेरापि नं भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति, मज्झिमापि भिक्खू… नवापि भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति। तस्स थेरानुकम्पितस्स मज्झिमानुकम्पितस्स नवानुकम्पितस्स वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु, नो परिहानि। अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु यानि तानि सब्रह्मचारीनं उच्चावचानि किंकरणीयानि, तत्थ दक्खो होति अनलसो, तत्रूपायाय वीमंसाय समन्नागतो, अलं कातुं अलं संविधातुं। ‘यानि तानि सब्रह्मचारीनं उच्चावचानि किंकरणीयानि, तत्थ दक्खो वतायं भिक्खु अनलसो, तत्रूपायाय वीमंसाय समन्नागतो, अलं कातुं अलं संविधातु’न्ति थेरापि नं भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति, मज्झिमापि भिक्खू… नवापि भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति। तस्स थेरानुकम्पितस्स मज्झिमानुकम्पितस्स नवानुकम्पितस्स वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु, नो परिहानि। अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु धम्मकामो होति पियसमुदाहारो, अभिधम्मे अभिविनये उळारपामोज्जो। ‘धम्मकामो वतायं भिक्खु पियसमुदाहारो, अभिधम्मे अभिविनये उळारपामोज्जो’ति थेरापि नं भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति, मज्झिमापि भिक्खू… नवापि भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति। तस्स थेरानुकम्पितस्स मज्झिमानुकम्पितस्स नवानुकम्पितस्स वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु, नो परिहानि। अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु आरद्धवीरियो विहरति अकुसलानं धम्मानं पहानाय, कुसलानं धम्मानं उपसम्पदाय, थामवा दळ्हपरक्कमो अनिक्खित्तधुरो कुसलेसु धम्मेसु ‘आरद्धवीरियो वतायं भिक्खु विहरति अकुसलानं धम्मानं पहानाय, कुसलानं धम्मानं उपसम्पदाय, थामवा दळ्हपरक्कमो अनिक्खित्तधुरो कुसलेसु धम्मेसू’ति थेरापि नं भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति, मज्झिमापि भिक्खू… नवापि भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति । तस्स थेरानुकम्पितस्स मज्झिमानुकम्पितस्स नवानुकम्पितस्स वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु, नो परिहानि। अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु सन्तुट्ठो होति इतरीतरचीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारेन। ‘सन्तुट्ठो वतायं भिक्खु इतरीतरचीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारेना’ति थेरापि नं भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति, मज्झिमापि भिक्खू… नवापि भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति। तस्स थेरानुकम्पितस्स मज्झिमानुकम्पितस्स नवानुकम्पितस्स वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु, नो परिहानि। अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु सतिमा होति परमेन सतिनेपक्केन समन्नागतो, चिरकतम्पि चिरभासितम्पि सरिता अनुस्सरिता। ‘सतिमा वतायं भिक्खु परमेन सतिनेपक्केन समन्नागतो, चिरकतम्पि चिरभासितम्पि सरिता अनुस्सरिता’ति थेरापि नं भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति, मज्झिमापि भिक्खू… नवापि भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति। तस्स थेरानुकम्पितस्स मज्झिमानुकम्पितस्स नवानुकम्पितस्स वुद्धियेव पाटिकङ्खा कुसलेसु धम्मेसु, नो परिहानि। अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु पञ्ञवा होति उदयत्थगामिनिया पञ्ञाय समन्नागतो अरियाय निब्बेधिकाय सम्मा दुक्खक्खयगामिनिया। ‘पञ्ञवा वतायं भिक्खु उदयत्थगामिनिया पञ्ञाय समन्नागतो अरियाय निब्बेधिकाय सम्मा दुक्खक्खयगामिनिया’ति थेरापि नं भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति, मज्झिमापि भिक्खू… नवापि भिक्खू वत्तब्बं अनुसासितब्बं मञ्ञन्ति। तस्स थेरानुकम्पितस्स…पे॰… नो परिहानि। अयम्पि धम्मो नाथकरणो।
‘‘सनाथा, भिक्खवे, विहरथ, मा अनाथा। दुक्खं, भिक्खवे, अनाथो विहरति। इमे खो, भिक्खवे, दस नाथकरणा धम्मा’’ति। इदमवोच भगवा। अत्तमना ते भिक्खू भगवतो भासितं अभिनन्दुन्ति। अट्ठमं।
९. पठमअरियावाससुत्तं
१९. [दी॰ नि॰ ३.३४८, ३६०] ‘‘दसयिमे, भिक्खवे, अरियावासा, ये अरिया आवसिंसु वा आवसन्ति वा आवसिस्सन्ति वा। कतमे दस? इध, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गविप्पहीनो होति, छळङ्गसमन्नागतो, एकारक्खो, चतुरापस्सेनो, पणुन्नपच्चेकसच्चो [पनुण्णपच्चेकसच्चो (क॰)], समवयसट्ठेसनो, अनाविलसङ्कप्पो, पस्सद्धकायसङ्खारो, सुविमुत्तचित्तो, सुविमुत्तपञ्ञो। इमे खो, भिक्खवे, दस अरियावासा , ये अरिया आवसिंसु वा आवसन्ति वा आवसिस्सन्ति वा’’ति। नवमं।
१०. दुतियअरियावाससुत्तं
२०. एकं समयं भगवा कुरूसु विहरति कम्मासधम्मं नाम कुरूनं निगमो। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि…पे॰…।
‘‘दसयिमे, भिक्खवे, अरियावासा, ये अरिया आवसिंसु वा आवसन्ति वा आवसिस्सन्ति वा। कतमे दस? इध, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गविप्पहीनो होति, छळङ्गसमन्नागतो , एकारक्खो, चतुरापस्सेनो, पणुन्नपच्चेकसच्चो, समवयसट्ठेसनो, अनाविलसङ्कप्पो, पस्सद्धकायसङ्खारो, सुविमुत्तचित्तो, सुविमुत्तपञ्ञो।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गविप्पहीनो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो कामच्छन्दो पहीनो होति, ब्यापादो पहीनो होति, थिनमिद्धं पहीनं होति, उद्धच्चकुक्कुच्चं पहीनं होति, विचिकिच्छा पहीना होति। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु पञ्चङ्गविप्पहीनो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु छळङ्गसमन्नागतो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु चक्खुना रूपं दिस्वा नेव सुमनो होति न दुम्मनो, उपेक्खको विहरति सतो सम्पजानो। सोतेन सद्दं सुत्वा… घानेन गन्धं घायित्वा… जिव्हाय रसं सायित्वा… कायेन फोट्ठब्बं फुसित्वा… मनसा धम्मं विञ्ञाय नेव सुमनो होति न दुम्मनो, उपेक्खको विहरति सतो सम्पजानो। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु छळङ्गसमन्नागतो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु एकारक्खो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु सतारक्खेन चेतसा समन्नागतो होति। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु एकारक्खो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु चतुरापस्सेनो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु सङ्खायेकं पटिसेवति, सङ्खायेकं अधिवासेति, सङ्खायेकं परिवज्जेति, सङ्खायेकं विनोदेति। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु चतुरापस्सेनो होति।
‘‘कथञ्च , भिक्खवे, भिक्खु पणुन्नपच्चेकसच्चो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो यानि तानि पुथुसमणब्राह्मणानं पुथुपच्चेकसच्चानि, सेय्यथिदं – ‘सस्सतो लोको’ति वा, ‘असस्सतो लोको’ति वा, ‘अन्तवा लोको’ति वा, ‘अनन्तवा लोको’ति वा, ‘तं जीवं तं सरीर’न्ति वा, ‘अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीर’न्ति वा, ‘होति तथागतो परं मरणा’ति वा, ‘न होति तथागतो परं मरणा’ति वा, ‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’ति वा, ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’ति वा, सब्बानि तानि नुन्नानि होन्ति पणुन्नानि [नुण्णानि होन्ति पनुण्णानि (?)] चत्तानि वन्तानि मुत्तानि पहीनानि पटिनिस्सट्ठानि। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु पणुन्नपच्चेकसच्चो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु समवयसट्ठेसनो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो कामेसना पहीना होति, भवेसना पहीना होति, ब्रह्मचरियेसना पटिप्पस्सद्धा। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु समवयसट्ठेसनो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु अनाविलसङ्कप्पो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो कामसङ्कप्पो पहीनो होति, ब्यापादसङ्कप्पो पहीनो होति, विहिंसासङ्कप्पो पहीनो होति। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु अनाविलसङ्कप्पो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु पस्सद्धकायसङ्खारो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खु सुखस्स च पहाना दुक्खस्स च पहाना पुब्बेव सोमनस्सदोमनस्सानं अत्थङ्गमा अदुक्खमसुखं उपेक्खासतिपारिसुद्धिं चतुत्थं झानं उपसम्पज्ज विहरति। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु पस्सद्धकायसङ्खारो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु सुविमुत्तचित्तो होति? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो रागा चित्तं विमुत्तं होति, दोसा चित्तं विमुत्तं होति, मोहा चित्तं विमुत्तं होति। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु सुविमुत्तचित्तो होति।
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु सुविमुत्तपञ्ञो होति? इध , भिक्खवे, भिक्खु ‘रागो मे पहीनो उच्छिन्नमूलो तालावत्थुकतो अनभावंकतो आयतिं अनुप्पादधम्मो’ति पजानाति, दोसो मे पहीनो…पे॰… ‘मोहो मे पहीनो उच्छिन्नमूलो तालावत्थुकतो अनभावंकतो आयतिं अनुप्पादधम्मो’ति पजानाति। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु सुविमुत्तपञ्ञो होति।
‘‘ये हि केचि, भिक्खवे, अतीतमद्धानं अरिया अरियावासे आवसिंसु, सब्बे ते इमेव दस अरियावासे आवसिंसु; ये हि केचि, भिक्खवे, अनागतमद्धानं अरिया अरियावासे आवसिस्सन्ति, सब्बे ते इमेव दस अरियावासे आवसिस्सन्ति; ये हि [येपि (?)] केचि, भिक्खवे , एतरहि अरिया अरियावासे आवसन्ति, सब्बे ते इमेव दस अरियावासे आवसन्ति। इमे खो, भिक्खवे, दस अरियावासा, ये अरिया आवसिंसु वा आवसन्ति वा आवसिस्सन्ति वा’’ति। दसमं।
नाथवग्गो दुतियो।
तस्सुद्दानं –
सेनासनञ्च पञ्चङ्गं, संयोजनाखिलेन च।
अप्पमादो आहुनेय्यो, द्वे नाथा द्वे अरियावासाति॥