Tipitaka >> Sutta Pitaka >> Anguttara Nikaya >> 10.Book of Tens >> Section9-Pali-Devanagri version
Anguttara Nikaya 10-9[]
(९) ४. थेरवग्गो
१. वाहनसुत्तं
८१. एकं समयं भगवा चम्पायं विहरति गग्गराय पोक्खरणिया तीरे। अथ खो आयस्मा वाहनो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा वाहनो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘कतिहि नु खो, भन्ते, धम्मेहि तथागतो निस्सटो विसंयुत्तो विप्पमुत्तो विमरियादीकतेन चेतसा विहरती’’ति?
‘‘दसहि खो, वाहन, धम्मेहि तथागतो निस्सटो विसंयुत्तो विप्पमुत्तो विमरियादीकतेन चेतसा विहरति। कतमेहि दसहि? रूपेन खो, वाहन, तथागतो निस्सटो विसंयुत्तो विप्पमुत्तो विमरियादीकतेन चेतसा विहरति, वेदनाय खो, वाहन…पे॰… सञ्ञाय खो, वाहन… सङ्खारेहि खो, वाहन… विञ्ञाणेन खो, वाहन… जातिया खो, वाहन… जराय खो, वाहन… मरणेन खो, वाहन… दुक्खेहि खो, वाहन… किलेसेहि खो, वाहन, तथागतो निस्सटो विसंयुत्तो विप्पमुत्तो विमरियादीकतेन चेतसा विहरति। सेय्यथापि, वाहन, उप्पलं वा पदुमं वा पुण्डरीकं वा उदके जातं उदके संवड्ढं उदका पच्चुग्गम्म ठितं अनुपलित्तं उदकेन; एवमेवं खो, वाहन, इमेहि दसहि धम्मेहि तथागतो निस्सटो विसंयुत्तो विप्पमुत्तो विमरियादीकतेन चेतसा विहरती’’ति। पठमं।
२. आनन्दसुत्तं
८२. अथ खो आयस्मा आनन्दो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो आयस्मन्तं आनन्दं भगवा एतदवोच –
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘अस्सद्धो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘दुस्सीलो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘अप्पस्सुतो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘दुब्बचो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘पापमित्तो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘कुसीतो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘मुट्ठस्सति समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘असन्तुट्ठो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘पापिच्छो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘मिच्छादिट्ठिको समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘इमेहि दसहि धम्मेहि समन्नागतो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘सद्धो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘सीलवा समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘बहुस्सुतो सुतधरो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘सुवचो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘कल्याणमित्तो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘आरद्धवीरियो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘उपट्ठितस्सति समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘सन्तुट्ठो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘अप्पिच्छो समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘सम्मादिट्ठिको समानो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जति।
‘‘सो वतानन्द, भिक्खु ‘इमेहि दसहि धम्मेहि समन्नागतो इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जती’’ति। दुतियं।
३. पुण्णियसुत्तं
८३. अथ खो आयस्मा पुण्णियो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा पुण्णियो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘को नु खो, भन्ते, हेतु को पच्चयो येन अप्पेकदा तथागतं धम्मदेसना पटिभाति अप्पेकदा नप्पटिभाती’’ति?
‘‘सद्धो च, पुण्णिय, भिक्खु होति, नो च उपसङ्कमिता; नेव ताव तथागतं धम्मदेसना पटिभाति। यतो च खो, पुण्णिय, भिक्खु सद्धो च होति उपसङ्कमिता च, एवं तथागतं धम्मदेसना पटिभाति।
‘‘सद्धो च, पुण्णिय, भिक्खु होति उपसङ्कमिता च, नो च पयिरुपासिता…पे॰… पयिरुपासिता च, नो च परिपुच्छिता… परिपुच्छिता च, नो च ओहितसोतो धम्मं सुणाति… ओहितसोतो च धम्मं सुणाति, नो च सुत्वा धम्मं धारेति… सुत्वा च धम्मं धारेति, नो च धातानं धम्मानं अत्थं उपपरिक्खति… धातानञ्च धम्मानं अत्थं उपपरिक्खति नो च अत्थमञ्ञाय धम्ममञ्ञाय धम्मानुधम्मप्पटिपन्नो होति… अत्थमञ्ञाय धम्ममञ्ञाय धम्मानुधम्मप्पटिपन्नो च होति, नो च कल्याणवाचो होति कल्याणवाक्करणो पोरिया वाचाय समन्नागतो विस्सट्ठाय अनेलगळाय अत्थस्स विञ्ञापनिया… कल्याणवाचो च होति कल्याणवाक्करणो पोरिया वाचाय समन्नागतो विस्सट्ठाय अनेलगळाय अत्थस्स विञ्ञापनिया, नो च सन्दस्सको होति समादपको समुत्तेजको सम्पहंसको सब्रह्मचारीनं, नेव ताव तथागतं धम्मदेसना पटिभाति।
‘‘यतो च खो, पुण्णिय, भिक्खु सद्धो च होति, उपसङ्कमिता च, पयिरुपासिता च, परिपुच्छिता च, ओहितसोतो च धम्मं सुणाति, सुत्वा च धम्मं धारेति, धातानञ्च धम्मानं अत्थं उपपरिक्खति, अत्थमञ्ञाय धम्ममञ्ञाय धम्मानुधम्मप्पटिपन्नो च होति, कल्याणवाचो च होति कल्याणवाक्करणो पोरिया वाचाय समन्नागतो विस्सट्ठाय अनेलगळाय अत्थस्स विञ्ञापनिया, सन्दस्सको च होति समादपको समुत्तेजको सम्पहंसको सब्रह्मचारीनं – एवं तथागतं धम्मदेसना पटिभाति। इमेहि खो, पुण्णिय , दसहि धम्मेहि समन्नागता [समन्नागतो (क॰)] [एकन्तं तथागतं धम्मदेसना पटिभातीति (स्या॰)] एकन्तपटिभाना [एकन्तपटिभानं (सी॰)] तथागतं धम्मदेसना होती’’ति [एकन्तं तथागतं धम्मदेसना पटिभातीति (स्या॰)]। ततियं।
४. ब्याकरणसुत्तं
८४. तत्र खो आयस्मा महामोग्गल्लानो भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘आवुसो भिक्खवे’’ति। ‘‘आवुसो’’ति खो ते भिक्खू आयस्मतो महामोग्गल्लानस्स पच्चस्सोसुं। आयस्मा महामोग्गल्लानो एतदवोच –
‘‘इधावुसो, भिक्खु अञ्ञं ब्याकरोति – ‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्तायाति पजानामी’ति। तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो समनुयुञ्जति समनुग्गाहति समनुभासति। सो तथागतेन वा तथागतसावकेन वा झायिना समापत्तिकुसलेन परचित्तकुसलेन परचित्तपरियायकुसलेन समनुयुञ्जियमानो समनुग्गाहियमानो समनुभासियमानो इरीणं आपज्जति विचिनं [विसिनं (सी॰ अट्ठ॰)] आपज्जति अनयं आपज्जति ब्यसनं आपज्जति अनयब्यसनं आपज्जति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो एवं चेतसा चेतो परिच्च मनसि करोति – ‘किं नु खो अयमायस्मा अञ्ञं ब्याकरोति – खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्तायाति पजानामी’ति?
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानाति –
‘कोधनो खो अयमायस्मा; कोधपरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। कोधपरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘उपनाही खो पन अयमायस्मा; उपनाहपरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। उपनाहपरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘मक्खी खो पन अयमायस्मा; मक्खपरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। मक्खपरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘पळासी खो पन अयमायस्मा; पळासपरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। पळासपरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘इस्सुकी खो पन अयमायस्मा; इस्सापरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। इस्सापरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘मच्छरी खो पन अयमायस्मा; मच्छेरपरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। मच्छेरपरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘सठो खो पन अयमायस्मा; साठेय्यपरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। साठेय्यपरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘मायावी खो पन अयमायस्मा; मायापरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। मायापरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘पापिच्छो खो पन अयमायस्मा; इच्छापरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। इच्छापरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘सति [मुट्ठस्सति (सी॰ स्या॰)] खो पन अयमायस्मा उत्तरि करणीये ओरमत्तकेन विसेसाधिगमेन अन्तरा वोसानं आपन्नो। अन्तरा वोसानगमनं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं’।
‘‘सो वतावुसो, भिक्खु ‘इमे दस धम्मे अप्पहाय इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति। सो वतावुसो, भिक्खु ‘इमे दस धम्मे पहाय इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जती’’ति। चतुत्थं।
५. कत्थीसुत्तं
८५. एकं समयं आयस्मा महाचुन्दो चेतीसु विहरति सहजातियं। तत्र खो आयस्मा महाचुन्दो भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘आवुसो भिक्खवे’’ति। ‘‘आवुसो’’ति खो ते भिक्खू आयस्मतो महाचुन्दस्स पच्चस्सोसुं। आयस्मा महाचुन्दो एतदवोच –
‘‘इधावुसो, भिक्खु कत्थी होति विकत्थी अधिगमेसु – ‘अहं पठमं झानं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं दुतियं झानं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं ततियं झानं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं चतुत्थं झानं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं आकासानञ्चायतनं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं विञ्ञाणञ्चायतनं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं आकिञ्चञ्ञायतनं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं सञ्ञावेदयितनिरोधं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपी’ति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो समनुयुञ्जति समनुग्गाहति समनुभासति। सो तथागतेन वा तथागतसावकेन वा झायिना समापत्तिकुसलेन परचित्तकुसलेन परचित्तपरियायकुसलेन समनुयुञ्जियमानो समनुग्गाहियमानो समनुभासियमानो इरीणं आपज्जति विचिनं आपज्जति अनयं आपज्जति ब्यसनं आपज्जति अनयब्यसनं आपज्जति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो एवं चेतसा चेतो परिच्च मनसि करोति – ‘किं नु खो अयमायस्मा कत्थी होति विकत्थी अधिगमेसु – अहं पठमं झानं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि…पे॰… अहं सञ्ञावेदयितनिरोधं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपी’ति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानाति –
‘दीघरत्तं खो अयमायस्मा खण्डकारी छिद्दकारी सबलकारी कम्मासकारी न सन्ततकारी न सन्ततवुत्ति सीलेसु। दुस्सीलो खो अयमायस्मा। दुस्सिल्यं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘अस्सद्धो खो पन अयमायस्मा; अस्सद्धियं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘अप्पस्सुतो खो पन अयमायस्मा अनाचारो; अप्पसच्चं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं ।
‘दुब्बचो खो पन अयमायस्मा; दोवचस्सता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘पापमित्तो खो पन अयमायस्मा; पापमित्तता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘कुसीतो खो पन अयमायस्मा; कोसज्जं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘मुट्ठस्सति खो पन अयमायस्मा; मुट्ठस्सच्चं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘कुहको खो पन अयमायस्मा; कोहञ्ञं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘दुब्भरो खो पन अयमायस्मा; दुब्भरता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘दुप्पञ्ञो खो पन अयमायस्मा; दुप्पञ्ञता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं’।
‘‘सेय्यथापि, आवुसो, सहायको सहायकं एवं वदेय्य – ‘यदा ते, सम्म, धनेन [बन्धो (क॰)] धनकरणीयं अस्स, याचेय्यासि मं [याचिस्ससि मं (सी॰), पवेदेय्यासि मं (स्या॰), पराजेय्यापि मं (क॰)] धनं। दस्सामि ते धन’न्ति। सो किञ्चिदेव धनकरणीये समुप्पन्ने सहायको सहायकं एवं वदेय्य – ‘अत्थो मे, सम्म, धनेन। देहि मे धन’न्ति। सो एवं वदेय्य – ‘तेन हि, सम्म, इध खनाही’ति। सो तत्र खनन्तो नाधिगच्छेय्य। सो एवं वदेय्य – ‘अलिकं मं, सम्म, अवच; तुच्छकं मं, सम्म, अवच – इध खनाही’ति। सो एवं वदेय्य – ‘नाहं तं, सम्म, अलिकं अवचं, तुच्छकं अवचं। तेन हि, सम्म, इध खनाही’ति। सो तत्रपि खनन्तो नाधिगच्छेय्य। सो एवं वदेय्य – ‘अलिकं मं, सम्म, अवच, तुच्छकं मं, सम्म, अवच – इध खनाही’ति। सो एवं वदेय्य – ‘नाहं तं, सम्म, अलिकं अवचं, तुच्छकं अवचं । तेन हि, सम्म, इध खनाही’ति। सो तत्रपि खनन्तो नाधिगच्छेय्य। सो एवं वदेय्य – ‘अलिकं मं, सम्म, अवच, तुच्छकं मं, सम्म, अवच – इध खनाही’ति। सो एवं वदेय्य – ‘नाहं तं, सम्म, अलिकं अवचं, तुच्छकं अवचं। अपि च अहमेव उम्मादं पापुणिं चेतसो विपरियाय’न्ति।
‘‘एवमेवं खो, आवुसो, भिक्खु कत्थी होति विकत्थी अधिगमेसु – ‘अहं पठमं झानं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं दुतियं झानं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं ततियं झानं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं चतुत्थं झानं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं आकासानञ्चायतनं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं विञ्ञाणञ्चायतनं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं आकिञ्चञ्ञायतनं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपि, अहं सञ्ञावेदयितनिरोधं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपी’ति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो समनुयुञ्जति समनुग्गाहति समनुभासति। सो तथागतेन वा तथागतसावकेन वा झायिना समापत्तिकुसलेन परचित्तकुसलेन परचित्तपरियायकुसलेन समनुयुञ्जियमानो समनुग्गाहियमानो समनुभासियमानो इरीणं आपज्जति विचिनं आपज्जति अनयं आपज्जति ब्यसनं आपज्जति अनयब्यसनं आपज्जति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो एवं चेतसा चेतो परिच्च मनसि करोति – ‘किं नु खो अयमायस्मा कत्थी होति विकत्थी अधिगमेसु – अहं पठमं झानं समापज्जामिपि…पे॰… अहं सञ्ञावेदयितनिरोधं समापज्जामिपि वुट्ठहामिपी’ति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तपरियायकुसलो चेतसा चेतो परिच्च पजानाति –
‘दीघरत्तं खो अयमायस्मा खण्डकारी छिद्दकारी सबलकारी कम्मासकारी, न सन्ततकारी न सन्ततवुत्ति सीलेसु। दुस्सीलो खो अयमायस्मा; दुस्सिल्यं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘अस्सद्धो खो पन अयमायस्मा; अस्सद्धियं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं ।
‘अप्पस्सुतो खो पन अयमायस्मा अनाचारो; अप्पसच्चं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘दुब्बचो खो पन अयमायस्मा; दोवचस्सता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘पापमित्तो खो पन अयमायस्मा; पापमित्तता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘कुसीतो खो पन अयमायस्मा; कोसज्जं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘मुट्ठस्सति खो पन अयमायस्मा; मुट्ठस्सच्चं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘कुहको खो पन अयमायस्मा; कोहञ्ञं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘दुब्भरो खो पन अयमायस्मा; दुब्भरता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘दुप्पञ्ञो खो पन अयमायस्मा; दुप्पञ्ञता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं’।
‘‘सो वतावुसो, भिक्खु ‘इमे दस धम्मे अप्पहाय इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति। सो वतावुसो, भिक्खु ‘इमे दस धम्मे पहाय इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जती’’ति। पञ्चमं।
६. अधिमानसुत्तं
८६. एकं समयं आयस्मा महाकस्सपो राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे। तत्र खो आयस्मा महाकस्सपो भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘आवुसो भिक्खवे’’ति। ‘‘आवुसो’’ति खो ते भिक्खू आयस्मतो महाकस्सपस्स पच्चस्सोसुं। आयस्मा महाकस्सपो एतदवोच –
‘‘इधावुसो, भिक्खु अञ्ञं ब्याकरोति – ‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्तायाति पजानामी’ति। तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो समनुयुञ्जति समनुग्गाहति समनुभासति। सो तथागतेन वा तथागतसावकेन वा झायिना समापत्तिकुसलेन परचित्तकुसलेन परचित्तपरियायकुसलेन समनुयुञ्जियमानो समनुग्गाहियमानो समनुभासियमानो इरीणं आपज्जति विचिनं आपज्जति अनयं आपज्जति ब्यसनं आपज्जति अनयब्यसनं आपज्जति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो एवं चेतसा चेतो परिच्च मनसि करोति – ‘किं नु खो अयमायस्मा अञ्ञं ब्याकरोति – खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्तायाति पजानामी’ति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानाति –
‘अधिमानिको खो अयमायस्मा अधिमानसच्चो, अप्पत्ते पत्तसञ्ञी, अकते कतसञ्ञी, अनधिगते अधिगतसञ्ञी। अधिमानेन अञ्ञं ब्याकरोति – खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्तायाति पजानामी’ति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो एवं चेतसा चेतो परिच्च मनसि करोति – ‘किं नु खो अयमायस्मा निस्साय अधिमानिको अधिमानसच्चो, अप्पत्ते पत्तसञ्ञी, अकते कतसञ्ञी, अनधिगते अधिगतसञ्ञी। अधिमानेन अञ्ञं ब्याकरोति – खीणा जाति , वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्तायाति पजानामी’ति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानाति –
‘बहुस्सुतो खो पन अयमायस्मा सुतधरो सुतसन्निचयो, ये ते धम्मा आदिकल्याणा मज्झेकल्याणा परियोसानकल्याणा सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं अभिवदन्ति, तथारूपास्स धम्मा बहुस्सुता होन्ति धाता वचसा परिचिता मनसानुपेक्खिता दिट्ठिया सुप्पटिविद्धा। तस्मा अयमायस्मा अधिमानिको अधिमानसच्चो, अप्पत्ते पत्तसञ्ञी, अकते कतसञ्ञी, अनधिगते अधिगतसञ्ञी। अधिमानेन अञ्ञं ब्याकरोति – खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्तायाति पजानामी’ति।
‘‘तमेनं तथागतो वा तथागतसावको वा झायी समापत्तिकुसलो परचित्तकुसलो परचित्तपरियायकुसलो एवं चेतसा चेतो परिच्च पजानाति –
‘अभिज्झालु खो पन अयमायस्मा; अभिज्झापरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। अभिज्झापरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘ब्यापन्नो खो पन अयमायस्मा; ब्यापादपरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। ब्यापादपरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘थिनमिद्धो खो पन अयमायस्मा; थिनमिद्धपरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। थिनमिद्धपरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘उद्धतो खो पन अयमायस्मा; उद्धच्चपरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। उद्धच्चपरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘विचिकिच्छो खो पन अयमायस्मा; विचिकिच्छापरियुट्ठितेन चेतसा बहुलं विहरति। विचिकिच्छापरियुट्ठानं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘कम्मारामो खो पन अयमायस्मा कम्मरतो कम्मारामतं अनुयुत्तो। कम्मारामता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘भस्सारामो खो पन अयमायस्मा भस्सरतो भस्सारामतं अनुयुत्तो। भस्सारामता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘निद्दारामो खो पन अयमायस्मा निद्दारतो निद्दारामतं अनुयुत्तो। निद्दारामता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘सङ्गणिकारामो खो पन अयमायस्मा सङ्गणिकरतो सङ्गणिकारामतं अनुयुत्तो। सङ्गणिकारामता खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं।
‘सति खो पन अयमायस्मा उत्तरि करणीये ओरमत्तकेन विसेसाधिगमेन अन्तरा वोसानं आपन्नो। अन्तरा वोसानगमनं खो पन तथागतप्पवेदिते धम्मविनये परिहानमेतं’।
‘‘सो वतावुसो, भिक्खु ‘इमे दस धम्मे अप्पहाय इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति नेतं ठानं विज्जति। सो वतावुसो, भिक्खु ‘इमे दस धम्मे पहाय इमस्मिं धम्मविनये वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जिस्सती’ति ठानमेतं विज्जती’’ति। छट्ठं।
७. नप्पियसुत्तं
८७. तत्र खो भगवा कालङ्कतं भिक्खुं [कलन्दकं भिक्खुं (सी॰), काळकभिक्खुं (स्या॰)] आरब्भ भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘भिक्खवो’’ति। ‘‘भदन्ते’’ति ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुं। भगवा एतदवोच –
‘‘इध, भिक्खवे, भिक्खु अधिकरणिको होति, अधिकरणसमथस्स न वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु अधिकरणिको होति अधिकरणसमथस्स न वण्णवादी, अयम्पि धम्मो न पियताय न गरुताय न भावनाय न सामञ्ञाय न एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु न सिक्खाकामो होति, सिक्खासमादानस्स [सिक्खाकामस्स (क॰)] न वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु न सिक्खाकामो होति सिक्खासमादानस्स न वण्णवादी, अयम्पि धम्मो न पियताय न गरुताय न भावनाय न सामञ्ञाय न एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु पापिच्छो होति, इच्छाविनयस्स न वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु पापिच्छो होति इच्छाविनयस्स न वण्णवादी, अयम्पि धम्मो न पियताय न गरुताय न भावनाय न सामञ्ञाय न एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु कोधनो होति, कोधविनयस्स न वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु कोधनो होति कोधविनयस्स न वण्णवादी, अयम्पि धम्मो न पियताय न गरुताय न भावनाय न सामञ्ञाय न एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु मक्खी होति, मक्खविनयस्स न वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु मक्खी होति मक्खविनयस्स न वण्णवादी, अयम्पि धम्मो न पियताय न गरुताय न भावनाय न सामञ्ञाय न एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु सठो होति , साठेय्यविनयस्स न वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे , भिक्खु सठो होति साठेय्यविनयस्स न वण्णवादी, अयम्पि धम्मो न पियताय न गरुताय न भावनाय न सामञ्ञाय न एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु मायावी होति, मायाविनयस्स न वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु मायावी होति मायाविनयस्स न वण्णवादी, अयम्पि धम्मो न पियताय न गरुताय न भावनाय न सामञ्ञाय न एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु धम्मानं न निसामकजातिको होति, धम्मनिसन्तिया न वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु धम्मानं न निसामकजातिको होति धम्मनिसन्तिया न वण्णवादी, अयम्पि धम्मो न पियताय न गरुताय न भावनाय न सामञ्ञाय न एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु न पटिसल्लीनो होति, पटिसल्लानस्स न वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु न पटिसल्लीनो होति पटिसल्लानस्स न वण्णवादी, अयम्पि धम्मो न पियताय न गरुताय न भावनाय न सामञ्ञाय न एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु सब्रह्मचारीनं न पटिसन्थारको [पटिसन्धारको (क॰)] होति, पटिसन्थारकस्स न वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु सब्रह्मचारीनं न पटिसन्थारको होति पटिसन्थारकस्स न वण्णवादी, अयम्पि धम्मो न पियताय न गरुताय न भावनाय न सामञ्ञाय न एकीभावाय संवत्तति।
‘‘एवरूपस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो किञ्चापि एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो वत मं सब्रह्मचारी सक्करेय्युं गरुं करेय्युं [गरुकरेय्युं (सी॰ स्या॰)] मानेय्युं पूजेय्यु’न्ति, अथ खो नं सब्रह्मचारी न चेव सक्करोन्ति न गरुं करोन्ति [गरुकरोन्ति (सी॰ स्या॰)] न मानेन्ति न पूजेन्ति। तं किस्स हेतु? तथाहिस्स, भिक्खवे, विञ्ञू सब्रह्मचारी ते पापके अकुसले धम्मे अप्पहीने समनुपस्सन्ति।
‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, अस्सखळुङ्कस्स किञ्चापि एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो वत मं मनुस्सा आजानीयट्ठाने ठपेय्युं, आजानीयभोजनञ्च भोजेय्युं, आजानीयपरिमज्जनञ्च परिमज्जेय्यु’न्ति, अथ खो नं मनुस्सा न चेव आजानीयट्ठाने ठपेन्ति न च आजानीयभोजनं भोजेन्ति न च आजानीयपरिमज्जनं परिमज्जन्ति। तं किस्स हेतु? तथाहिस्स, भिक्खवे, विञ्ञू मनुस्सा तानि साठेय्यानि कूटेय्यानि जिम्हेय्यानि वङ्केय्यानि अप्पहीनानि समनुपस्सन्ति। एवमेवं खो, भिक्खवे, एवरूपस्स भिक्खुनो किञ्चापि एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो वत मं सब्रह्मचारी सक्करेय्युं गरुं करेय्युं मानेय्युं पूजेय्यु’न्ति, अथ खो नं सब्रह्मचारी न चेव सक्करोन्ति न गरुं करोन्ति न मानेन्ति न पूजेन्ति। तं किस्स हेतु? तथाहिस्स, भिक्खवे, विञ्ञू सब्रह्मचारी ते पापके अकुसले धम्मे अप्पहीने समनुपस्सन्ति।
‘‘इध पन, भिक्खवे, भिक्खु न अधिकरणिको होति, अधिकरणसमथस्स वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु न अधिकरणिको होति अधिकरणसमथस्स वण्णवादी, अयम्पि धम्मो पियताय गरुताय भावनाय सामञ्ञाय एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु सिक्खाकामो होति, सिक्खासमादानस्स वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु सिक्खाकामो होति सिक्खासमादानस्स वण्णवादी, अयम्पि धम्मो पियताय गरुताय भावनाय सामञ्ञाय एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु अप्पिच्छो होति, इच्छाविनयस्स वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु अप्पिच्छो होति इच्छाविनयस्स वण्णवादी, अयम्पि धम्मो…पे॰… एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु अक्कोधनो होति, कोधविनयस्स वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु अक्कोधनो होति कोधविनयस्स वण्णवादी, अयम्पि धम्मो…पे॰… एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु अमक्खी होति, मक्खविनयस्स वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे , भिक्खु अमक्खी होति मक्खविनयस्स वण्णवादी, अयम्पि धम्मो…पे॰… एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु असठो होति, साठेय्यविनयस्स वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु असठो होति साठेय्यविनयस्स वण्णवादी, अयम्पि धम्मो…पे॰… एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु अमायावी होति, मायाविनयस्स वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु अमायावी होति मायाविनयस्स वण्णवादी, अयम्पि धम्मो…पे॰… एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु धम्मानं निसामकजातिको होति, धम्मनिसन्तिया वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु धम्मानं निसामकजातिको होति धम्मनिसन्तिया वण्णवादी, अयम्पि धम्मो…पे॰… एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु पटिसल्लीनो होति, पटिसल्लानस्स वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु पटिसल्लीनो होति पटिसल्लानस्स वण्णवादी, अयम्पि धम्मो…पे॰… एकीभावाय संवत्तति।
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, भिक्खु सब्रह्मचारीनं पटिसन्थारको होति, पटिसन्थारकस्स वण्णवादी। यम्पि, भिक्खवे, भिक्खु सब्रह्मचारीनं पटिसन्थारको होति पटिसन्थारकस्स वण्णवादी, अयम्पि धम्मो पियताय गरुताय भावनाय सामञ्ञाय एकीभावाय संवत्तति।
‘‘एवरूपस्स, भिक्खवे, भिक्खुनो किञ्चापि न एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो वत मं सब्रह्मचारी सक्करेय्युं गरुं करेय्युं मानेय्युं पूजेय्यु’न्ति, अथ खो नं सब्रह्मचारी सक्करोन्ति गरुं करोन्ति मानेन्ति पूजेन्ति। तं किस्स हेतु? तथाहिस्स, भिक्खवे, विञ्ञू सब्रह्मचारी ते पापके अकुसले धम्मे पहीने समनुपस्सन्ति।
‘‘सेय्यथापि , भिक्खवे, भद्दस्स अस्साजानीयस्स किञ्चापि न एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो वत मं मनुस्सा आजानीयट्ठाने ठपेय्युं, आजानीयभोजनञ्च भोजेय्युं, आजानीयपरिमज्जनञ्च परिमज्जेय्यु’न्ति, अथ खो नं मनुस्सा आजानीयट्ठाने च ठपेन्ति आजानीयभोजनञ्च भोजेन्ति आजानीयपरिमज्जनञ्च परिमज्जन्ति। तं किस्स हेतु? तथाहिस्स, भिक्खवे, विञ्ञू मनुस्सा तानि साठेय्यानि कूटेय्यानि जिम्हेय्यानि वङ्केय्यानि पहीनानि समनुपस्सन्ति।
‘‘एवमेवं खो, भिक्खवे, एवरूपस्स भिक्खुनो किञ्चापि न एवं इच्छा उप्पज्जेय्य – ‘अहो वत मं सब्रह्मचारी सक्करेय्युं गरुं करेय्युं मानेय्युं पूजेय्यु’न्ति, अथ खो नं सब्रह्मचारी सक्करोन्ति गरुं करोन्ति मानेन्ति पूजेन्ति। तं किस्स हेतु? तथाहिस्स, भिक्खवे, विञ्ञू सब्रह्मचारी ते पापके अकुसले धम्मे पहीने समनुपस्सन्ती’’ति। सत्तमं।
८. अक्कोसकसुत्तं
८८. ‘‘यो सो, भिक्खवे, भिक्खु अक्कोसकपरिभासको अरियूपवादी सब्रह्मचारीनं ठानमेतं अवकासो [अट्ठानमेतं अनवकासो (सी॰ स्या॰ पी॰)] यं सो दसन्नं ब्यसनानं अञ्ञतरं ब्यसनं निगच्छेय्य [न निगच्छेय्य (सी॰ स्या॰ पी॰)]। कतमेसं दसन्नं? अनधिगतं नाधिगच्छति, अधिगता परिहायति, सद्धम्मस्स न वोदायन्ति, सद्धम्मेसु वा अधिमानिको होति अनभिरतो वा ब्रह्मचरियं चरति, अञ्ञतरं वा संकिलिट्ठं आपत्तिं आपज्जति, गाळ्हं वा रोगातङ्कं फुसति, उम्मादं वा पापुणाति चित्तक्खेपं, सम्मूळ्हो कालं करोति, कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जति। यो सो, भिक्खवे, भिक्खु अक्कोसकपरिभासको अरियूपवादी सब्रह्मचारीनं, ठानमेतं अवकासो यं सो इमेसं दसन्नं ब्यसनानं अञ्ञतरं ब्यसनं निगच्छेय्या’’ति। अट्ठमं।
९. कोकालिकसुत्तं
८९. [सं॰ नि॰ १.१८१; सु॰ नि॰ कोकालिकसुत्त] अथ खो कोकालिको भिक्खु येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो कोकालिको भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘पापिच्छा, भन्ते, सारिपुत्तमोग्गल्लाना, पापिकानं इच्छानं वसं गता’’ति। ‘‘मा हेवं, कोकालिक, मा हेवं, कोकालिक! पसादेहि, कोकालिक, सारिपुत्तमोग्गल्लानेसु चित्तं। पेसला सारिपुत्तमोग्गल्लाना’’ति।
दुतियम्पि खो कोकालिको भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘किञ्चापि मे, भन्ते, भगवा सद्धायिको पच्चयिको, अथ खो पापिच्छाव सारिपुत्तमोग्गल्लाना, पापिकानं इच्छानं वसं गता’’ति। ‘‘मा हेवं, कोकालिक, मा हेवं, कोकालिक! पसादेहि, कोकालिक, सारिपुत्तमोग्गल्लानेसु चित्तं। पेसला सारिपुत्तमोग्गल्लाना’’ति।
ततियम्पि खो कोकालिको भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘किञ्चापि मे, भन्ते, भगवा सद्धायिको पच्चयिको, अथ खो पापिच्छाव सारिपुत्तमोग्गल्लाना, पापिकानं इच्छानं वसं गता’’ति। ‘‘मा हेवं, कोकालिक, मा हेवं, कोकालिक! पसादेहि, कोकालिक , सारिपुत्तमोग्गल्लानेसु चित्तं। पेसला सारिपुत्तमोग्गल्लाना’’ति।
अथ खो कोकालिको भिक्खु उट्ठायासना भगवन्तं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा पक्कामि। अचिरपक्कन्तस्स च कोकालिकस्स भिक्खुनो सासपमत्तीहि पीळकाहि सब्बो कायो फुटो अहोसि। सासपमत्तियो हुत्वा मुग्गमत्तियो अहेसुं, मुग्गमत्तियो हुत्वा कलायमत्तियो अहेसुं, कलायमत्तियो हुत्वा कोलट्ठिमत्तियो अहेसुं, कोलट्ठिमत्तियो हुत्वा कोलमत्तियो अहेसुं, कोलमत्तियो हुत्वा आमलकमत्तियो अहेसुं, आमलकमत्तियो हुत्वा (तिण्डुकमत्तियो अहेसुं, तिण्डुकमत्तियो हुत्वा,) [सं॰ नि॰ १.१८१; सु॰ नि॰ कोकालिकसुत्त नत्थि] बेळुवसलाटुकमत्तियो अहेसुं, बेळुवसलाटुकमत्तियो हुत्वा बिल्लमत्तियो अहेसुं, बिल्लमत्तियो हुत्वा पभिज्जिंसु, पुब्बञ्च लोहितञ्च पग्घरिंसु। सो सुदं कदलिपत्तेसु सेति मच्छोव विसगिलितो।
अथ खो तुरू पच्चेकब्रह्मा [तुदुप्पच्चेकब्रह्मा (सी॰ पी॰), तुदि पच्चेकब्रह्मा (स्या॰), तुरि पच्चेकब्रह्मा (क॰) सं॰ नि॰ १.१८०] येन कोकालिको भिक्खु तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा वेहासे ठत्वा कोकालिकं भिक्खुं एतदवोच – ‘‘पसादेहि, कोकालिक, सारिपुत्तमोग्गल्लानेसु चित्तं। पेसला सारिपुत्तमोग्गल्लाना’’ति। ‘‘कोसि त्वं, आवुसो’’ति? ‘‘अहं तुरू पच्चेकब्रह्मा’’ति। ‘‘ननु त्वं, आवुसो, भगवता अनागामी ब्याकतो, अथ किञ्चरहि इधागतो? पस्स यावञ्च ते इदं अपरद्ध’’न्ति।
अथ खो तुरू पच्चेकब्रह्मा कोकालिकं भिक्खुं गाथाहि अज्झभासि –
‘‘पुरिसस्स हि जातस्स, कुठारी जायते मुखे।
याय छिन्दति अत्तानं, बालो दुब्भासितं भणं॥
‘‘यो निन्दियं पसंसति, तं वा निन्दति यो पसंसियो।
विचिनाति मुखेन सो कलिं, कलिना तेन सुखं न विन्दति॥
‘‘अप्पमत्तको अयं कलि, यो अक्खेसु धनपराजयो।
सब्बस्सापि सहापि अत्तना, अयमेव महत्तरो कलि।
यो सुगतेसु मनं पदूसये॥
‘‘सतं सहस्सानं निरब्बुदानं, छत्तिंसति पञ्च च अब्बुदानि।
यमरियगरही निरयं उपेति, वाचं मनञ्च पणिधाय पापक’’न्ति॥
अथ खो कोकालिको भिक्खु तेनेव आबाधेन कालमकासि। कालङ्कतो च कोकालिको भिक्खु पदुमं निरयं उपपज्जति सारिपुत्तमोग्गल्लानेसु चित्तं आघातेत्वा।
अथ खो ब्रह्मा सहम्पति अभिक्कन्ताय रत्तिया अभिक्कन्तवण्णो केवलकप्पं जेतवनं ओभासेत्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं अट्ठासि। एकमन्तं ठितो खो ब्रह्मा सहम्पति भगवन्तं एतदवोच – ‘‘कोकालिको, भन्ते , भिक्खु कालङ्कतो। कालङ्कतो च, भन्ते, कोकालिको भिक्खु पदुमं निरयं उपपन्नो सारिपुत्तमोग्गल्लानेसु चित्तं आघातेत्वा’’ति। इदमवोच ब्रह्मा सहम्पति। इदं वत्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा तत्थेवन्तरधायि।
अथ खो भगवा तस्सा रत्तिया अच्चयेन भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘इमं, भिक्खवे, रत्तिं ब्रह्मा सहम्पति अभिक्कन्ताय रत्तिया अभिक्कन्तवण्णो केवलकप्पं जेतवनं ओभासेत्वा येनाहं तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा मं अभिवादेत्वा एकमन्तं अट्ठासि। एकमन्तं ठितो खो, भिक्खवे, ब्रह्मा सहम्पति मं एतदवोच – ‘कोकालिको, भन्ते, भिक्खु कालङ्कतो; कालङ्कतो च, भन्ते, कोकालिको भिक्खु पदुमं निरयं उपपन्नो सारिपुत्तमोग्गल्लानेसु चित्तं आघातेत्वा’ति। इदमवोच, भिक्खवे, ब्रह्मा सहम्पति। इदं वत्वा मं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा तत्थेवन्तरधायी’’ति।
एवं वुत्ते अञ्ञतरो भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘कीव दीघं नु खो, भन्ते, पदुमे निरये आयुप्पमाण’’न्ति? ‘‘दीघं खो, भिक्खु, पदुमे निरये आयुप्पमाणं। न तं सुकरं सङ्खातुं – ‘एत्तकानि वस्सानीति वा एत्तकानि वस्ससतानीति वा एत्तकानि वस्ससहस्सानीति वा एत्तकानि वस्ससतसहस्सानीति वा’’’ति।
‘‘सक्का पन, भन्ते, उपमं कातु’’न्ति? ‘‘सक्का, भिक्खू,’’ति भगवा अवोच – ‘‘सेय्यथापि, भिक्खु, वीसतिखारिको कोसलको तिलवाहो ततो पुरिसो वस्ससतस्स वस्ससतस्स अच्चयेन एकमेकं तिलं उद्धरेय्य । खिप्पतरं खो सो, भिक्खु, वीसतिखारिको कोसलको तिलवाहो इमिना उपक्कमेन परिक्खयं परियादानं गच्छेय्य, न त्वेव एको अब्बुदो निरयो। सेय्यथापि, भिक्खु, वीसति अब्बुदा निरया, एवमेको निरब्बुदो निरयो। सेय्यथापि, भिक्खु, वीसति निरब्बुदा निरया, एवमेको अबबो निरयो। सेय्यथापि, भिक्खु, वीसति अबबा निरया, एवमेको अटटो निरयो। सेय्यथापि, भिक्खु, वीसति अटटा निरया, एवमेको अहहो निरयो। सेय्यथापि, भिक्खु, वीसति अहहा निरया, एवमेको कुमुदो निरयो। सेय्यथापि, भिक्खु, वीसति कुमुदा निरया, एवमेको सोगन्धिको निरयो। सेय्यथापि, भिक्खु, वीसति सोगन्धिका निरया, एवमेको उप्पलको निरयो। सेय्यथापि, भिक्खु, वीसति उप्पलका निरया, एवमेको पुण्डरीको निरयो। सेय्यथापि, भिक्खु, वीसति पुण्डरीका निरया, एवमेको पदुमो निरयो। पदुमं खो पन, भिक्खु, निरयं कोकालिको भिक्खु उपपन्नो सारिपुत्तमोग्गल्लानेसु चित्तं आघातेत्वा’’ति। इदमवोच भगवा। इदं वत्वान सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –
‘‘पुरिसस्स हि जातस्स, कुठारी जायते मुखे।
याय छिन्दति अत्तानं, बालो दुब्भासितं भणं॥
‘‘यो निन्दियं पसंसति, तं वा निन्दति यो पसंसियो।
विचिनाति मुखेन सो कलिं, कलिना तेन सुखं न विन्दति॥
‘‘अप्पमत्तको अयं कलि, यो अक्खेसु धनपराजयो।
सब्बस्सापि सहापि अत्तना, अयमेव महत्तरो कलि।
यो सुगतेसु मनं पदूसये॥
‘‘सतं सहस्सानं निरब्बुदानं, छत्तिंसति पञ्च च अब्बुदानि।
यमरियगरही निरयं उपेति, वाचं मनञ्च पणिधाय पापक’’न्ति॥ नवमं।
१०. खीणासवबलसुत्तं
९०. अथ खो आयस्मा सारिपुत्तो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो आयस्मन्तं सारिपुत्तं भगवा एतदवोच – ‘‘कति नु खो, सारिपुत्त, खीणासवस्स भिक्खुनो बलानि, येहि बलेहि समन्नागतो खीणासवो भिक्खु आसवानं खयं पटिजानाति – ‘खीणा मे आसवा’’’ति?
‘‘दस, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो बलानि, येहि बलेहि समन्नागतो खीणासवो भिक्खु आसवानं खयं पटिजानाति – ‘खीणा मे आसवा’ति। कतमानि दस? [अ॰ नि॰ ८.२८; पटि॰ म॰ २.४४] इध, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो अनिच्चतो सब्बे सङ्खारा यथाभूतं सम्मप्पञ्ञाय सुदिट्ठा होन्ति। यम्पि , भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो अनिच्चतो सब्बे सङ्खारा यथाभूतं सम्मप्पञ्ञाय सुदिट्ठा होन्ति, इदम्पि, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो बलं होति, यं बलं आगम्म खीणासवो भिक्खु आसवानं खयं पटिजानाति – ‘खीणा मे आसवा’ति।
‘‘पुन चपरं, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो अङ्गारकासूपमा कामा यथाभूतं सम्मप्पञ्ञाय सुदिट्ठा होन्ति। यम्पि, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो अङ्गारकासूपमा कामा यथाभूतं सम्मप्पञ्ञाय सुदिट्ठा होन्ति, इदम्पि, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो बलं होति, यं बलं आगम्म खीणासवो भिक्खु आसवानं खयं पटिजानाति – ‘खीणा मे आसवा’ति।
‘‘पुन चपरं, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो विवेकनिन्नं चित्तं होति विवेकपोणं विवेकपब्भारं विवेकट्ठं नेक्खम्माभिरतं ब्यन्तीभूतं सब्बसो आसवट्ठानियेहि धम्मेहि। यम्पि, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो विवेकनिन्नं चित्तं होति विवेकपोणं विवेकपब्भारं विवेकट्ठं नेक्खम्माभिरतं ब्यन्तीभूतं सब्बसो आसवट्ठानियेहि धम्मेहि, इदम्पि, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो बलं होति, यं बलं आगम्म खीणासवो भिक्खु आसवानं खयं पटिजानाति – ‘खीणा मे आसवा’ति।
‘‘पुन चपरं, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो चत्तारो सतिपट्ठाना भाविता होन्ति सुभाविता। यम्पि, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो चत्तारो सतिपट्ठाना भाविता होन्ति सुभाविता, इदम्पि, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो बलं होति, यं बलं आगम्म खीणासवो भिक्खु आसवानं खयं पटिजानाति – ‘खीणा मे आसवा’ति।
‘‘पुन चपरं, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो चत्तारो सम्मप्पधाना भाविता होन्ति सुभाविता…पे॰… चत्तारो इद्धिपादा भाविता होन्ति सुभाविता …पे॰… पञ्चिन्द्रियानि… पञ्च बलानि भावितानि होन्ति सुभावितानि… सत्त बोज्झङ्गा भाविता होन्ति सुभाविता… अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो भावितो होति सुभावितो। यम्पि, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो भावितो होति सुभावितो, इदम्पि, भन्ते, खीणासवस्स भिक्खुनो बलं होति, यं बलं आगम्म खीणासवो भिक्खु आसवानं खयं पटिजानाति – ‘खीणा मे आसवा’ति।
‘‘इमानि खो, भन्ते, दस खीणासवस्स भिक्खुनो बलानि, येहि बलेहि समन्नागतो खीणासवो भिक्खु आसवानं खयं पटिजानाति – ‘खीणा मे आसवा’’’ति। दसमं।
थेरवग्गो चतुत्थो।
तस्सुद्दानं –
वाहनानन्दो पुण्णियो, ब्याकरं कत्थिमानिको।
नपियक्कोसकोकालि, खीणासवबलेन चाति॥