Tipitaka >> Abhidhamma Pitaka >> Puggalapannatti >> Pali-Devanagri version-Chapter 2
Puggalapannatti Chapter 2[]
२. दुकपुग्गलपञ्ञत्ति
४५. कतमो च पुग्गलो कोधनो? तत्थ कतमो कोधो? यो कोधो कुज्झना कुज्झितत्तं दोसो दुस्सना दुस्सितत्तं [दूसना दूसितत्तं (स्या॰)] ब्यापत्ति ब्यापज्जना ब्यापज्जितत्तं विरोधो पटिविरोधो चण्डिक्कं असुरोपो अनत्तमनता चित्तस्स – अयं वुच्चति कोधो। यस्स पुग्गलस्स अयं कोधो अप्पहीनो – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘कोधनो’’।
४६. कतमो च पुग्गलो उपनाही? तत्थ कतमो उपनाहो? पुब्बकालं कोधो अपरकालं उपनाहो। यो एवरूपो उपनाहो उपनय्हना उपनय्हितत्तं अट्ठपना [आठपना (क॰) विभ॰ ८९१] ठपना सण्ठपना अनुसंसन्दना अनुप्पबन्धना दळ्हीकम्मं कोधस्स – अयं वुच्चति उपनाहो । यस्स पुग्गलस्स अयं उपनाहो अप्पहीनो – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘उपनाही’’।
४७. कतमो च पुग्गलो मक्खी? तत्थ कतमो मक्खो? यो मक्खो मक्खायना मक्खायितत्तं [मक्खीयना मक्खीयितत्तं (सी॰), मक्खियना मक्खियितत्तं (क॰)] निट्ठुरियं निट्ठुरियकम्मं – अयं वुच्चति मक्खो। यस्स पुग्गलस्स अयं मक्खो अप्पहीनो – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘मक्खी’’।
४८. कतमो च पुग्गलो पळासी? तत्थ कतमो पळासो? यो पळासो पळासायना पळासायितत्तं पळासाहारो विवादट्ठानं युगग्गाहो अप्पटिनिस्सग्गो – अयं वुच्चति पळासो। यस्स पुग्गलस्स अयं पळासो अप्पहीनो – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘पळासी’’।
४९. कतमो च पुग्गलो इस्सुकी? तत्थ कतमा इस्सा? या परलाभसक्कारगरुकारमाननवन्दनपूजनासु इस्सा इस्सायना इस्सायितत्तं उसूया उसूयना [उस्सुया उस्सुयना (क॰) विभ॰ ८९३] उसूयितत्तं – अयं वुच्चति इस्सा। यस्स पुग्गलस्स अयं इस्सा अप्पहीना – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘इस्सुकी’’।
५०. कतमो च पुग्गलो मच्छरी? तत्थ कतमं मच्छरियं? पञ्च मच्छरियानि – आवासमच्छरियं, कुलमच्छरियं, लाभमच्छरियं, वण्णमच्छरियं, धम्ममच्छरियं। यं एवरूपं मच्छेरं मच्छरायना मच्छरायितत्तं वेविच्छं कदरियं कटुकञ्चुकता अग्गहितत्तं चित्तस्स – इदं वुच्चति मच्छरियं। यस्स पुग्गलस्स इदं मच्छरियं अप्पहीनं – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘मच्छरी’’।
५१. कतमो च पुग्गलो सठो? तत्थ कतमं साठेय्यं? इधेकच्चो सठो होति परिसठो। यं तत्थ सठं सठता साठेय्यं कक्करता कक्करियं [कक्खळता कक्खळियं (स्या॰) एवं खुद्दकविभङ्गदुकनिद्देसेपि] परिक्खत्तत्ता पारिक्खत्तियं – इदं वुच्चति साठेय्यं। यस्स पुग्गलस्स इदं साठेय्यं अप्पहीनं – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘सठो’’।
५२. कतमो च पुग्गलो मायावी? तत्थ कतमा माया? इधेकच्चो कायेन दुच्चरितं चरित्वा वाचाय दुच्चरितं चरित्वा मनसा दुच्चरितं चरित्वा तस्स पटिच्छादनहेतु पापिकं इच्छं पणिदहति – ‘‘मा मं जञ्ञा’’ति इच्छति, ‘‘मा मं जञ्ञा’’ति सङ्कप्पति ‘‘मा मं जञ्ञा’’ति वाचं भासति, ‘‘मा मं जञ्ञा’’ति कायेन परक्कमति। या एवरूपा माया मायाविता अच्चासरा वञ्चना निकति विकिरणा परिहरणा गूहना परिगूहना छादना पटिच्छादना अनुत्तानीकम्मं अनाविकम्मं वोच्छादना पापकिरिया – अयं वुच्चति माया। यस्स पुग्गलस्स अयं माया अप्पहीना – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘मायावी’’।
५३. कतमो च पुग्गलो अहिरिको? तत्थ कतमं अहिरिकं? यं न हिरीयति हिरियितब्बेन न हिरीयति पापकानं अकुसलानं धम्मानं समापत्तिया – इदं वुच्चति अहिरिकं। इमिना अहिरिकेन समन्नागतो पुग्गलो ‘‘अहिरिको’’।
५४. कतमो च पुग्गलो अनोत्तप्पी? तत्थ कतमं अनोत्तप्पं? यं न ओत्तप्पति ओत्तप्पितब्बेन न ओत्तप्पति पापकानं अकुसलानं धम्मानं समापत्तिया – इदं वुच्चति अनोत्तप्पं। इमिना अनोत्तप्पेन समन्नागतो पुग्गलो ‘‘अनोत्तप्पी’’।
५५. कतमो च पुग्गलो दुब्बचो? तत्थ कतमो दोवचस्सता? सहधम्मिके वुच्चमाने दोवचस्सायं दोवचस्सियं दोवचस्सता विप्पटिकुलग्गाहिता विपच्चनीकसातता अनादरियं अनादरियता अगारवता अप्पतिस्सवता – अयं वुच्चति दोवचस्सता। इमाय दोवचस्सताय समन्नागतो पुग्गलो ‘‘दुब्बचो’’।
५६. कतमो च पुग्गलो पापमित्तो? तत्थ कतमा पापमित्तता? ये ते पुग्गला अस्सद्धा दुस्सीला अप्पस्सुता मच्छरिनो दुप्पञ्ञा, या तेसं सेवना निसेवना संसेवना भजना सम्भजना भत्ति सम्भत्ति सम्पवङ्कता – अयं वुच्चति पापमित्तता। इमाय पापमित्तताय समन्नागतो पुग्गलो ‘‘पापमित्तो’’।
५७. कतमो च पुग्गलो इन्द्रियेसु अगुत्तद्वारो? तत्थ कतमा इन्द्रियेसु अगुत्तद्वारता? इधेकच्चो पुग्गलो चक्खुना रूपं दिस्वा निमित्तग्गाही होति अनुब्यञ्जनग्गाही; यत्वाधिकरणमेनं चक्खुन्द्रियं असंवुतं विहरन्तं अभिज्झादोमनस्सा पापका अकुसला धम्मा अन्वास्सवेय्युं, तस्स संवराय न पटिपज्जति, न रक्खति चक्खुन्द्रियं, चक्खुन्द्रिये न संवरं आपज्जति। सोतेन सद्दं सुत्वा…पे॰… घानेन गन्धं घायित्वा…पे॰… जिव्हाय रसं सायित्वा…पे॰… कायेन फोट्ठब्बं फुसित्वा…पे॰… मनसा धम्मं विञ्ञाय निमित्तग्गाही होति अनुब्यञ्जनग्गाही; यत्वाधिकरणमेनं मनिन्द्रियं असंवुतं विहरन्तं अभिज्झादोमनस्सा पापका अकुसला धम्मा अन्वास्सवेय्युं, तस्स संवराय न पटिपज्जति, न रक्खति मनिन्द्रियं, मनिन्द्रिये न संवरं आपज्जति। या इमेसं छन्नं इन्द्रियानं अगुत्ति अगोपना अनारक्खो असंवरो – अयं वुच्चति इन्द्रियेसु अगुत्तद्वारता। इमाय इन्द्रियेसु अगुत्तद्वारताय समन्नागतो पुग्गलो ‘‘इन्द्रियेसु अगुत्तद्वारो’’।
५८. कतमो च पुग्गलो भोजने अमत्तञ्ञू? तत्थ कतमा भोजने अमत्तञ्ञुता? इधेकच्चो पुग्गलो अप्पटिसङ्खा अयोनिसो आहारं आहारेति दवाय मदाय मण्डनाय विभूसनाय, या तत्थ असन्तुट्ठिता अमत्तञ्ञुता अप्पटिसङ्खा भोजने – अयं वुच्चति भोजने अमत्तञ्ञुता। इमाय भोजने अमत्तञ्ञुताय समन्नागतो पुग्गलो ‘‘भोजने अमत्तञ्ञू’’।
५९. कतमो च पुग्गलो मुट्ठस्सति? तत्थ कतमं मुट्ठस्सच्चं? या अस्सति अननुस्सति अप्पटिस्सति अस्सति अस्सरणता अधारणता पिलापनता सम्मुसनता – इदं वुच्चति मुट्ठस्सच्चं। इमिना मुट्ठस्सच्चेन समन्नागतो पुग्गलो ‘‘मुट्ठस्सति’’।
६०. कतमो च पुग्गलो असम्पजानो? तत्थ कतमं असम्पजञ्ञं? यं अञ्ञाणं अदस्सनं अनभिसमयो अननुबोधो असम्बोधो अप्पटिवेधो असङ्गाहणा अपरियोगाहणा [असंगाहना अपरियोगाहना (सी॰ स्या॰ क॰)] असमपेक्खणा अपच्चवेक्खणा अपच्चक्खकम्मं दुम्मेज्झं बाल्यं असम्पजञ्ञं मोहो पमोहो सम्मोहो अविज्जा अविज्जोघो अविज्जायोगो अविज्जानुसयो अविज्जापरियुट्ठानं अविज्जालङ्गी मोहो अकुसलमूलं – इदं वुच्चति असम्पजञ्ञं। इमिना असम्पजञ्ञेन समन्नागतो पुग्गलो ‘‘असम्पजानो’’।
६१. कतमो च पुग्गलो सीलविपन्नो? तत्थ कतमा सीलविपत्ति? कायिको वीतिक्कमो वाचसिको वीतिक्कमो कायिकवाचसिको वीतिक्कमो – अयं वुच्चति सीलविपत्ति। सब्बम्पि दुस्सिल्यं सीलविपत्ति। इमाय सीलविपत्तिया समन्नागतो पुग्गलो ‘‘सीलविपन्नो’’।
६२. कतमो च पुग्गलो दिट्ठिविपन्नो? तत्थ कतमा दिट्ठिविपत्ति? ‘‘नत्थि दिन्नं, नत्थि यिट्ठं, नत्थि हुतं, नत्थि सुकतदुक्कटानं [सुकटदुक्कटानं (सी॰)] कम्मानं फलं विपाको, नत्थि अयं लोको , नत्थि परो लोको , नत्थि माता, नत्थि पिता, नत्थि सत्ता ओपपातिका, नत्थि लोके समणब्राह्मणा सम्मग्गता [समग्गता (क॰)] सम्मापटिपन्ना ये इमञ्च लोकं परञ्च लोकं सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा पवेदेन्ती’’ति। या एवरूपा दिट्ठि दिट्ठिगतं दिट्ठिगहनं दिट्ठिकन्तारो दिट्ठिविसूकायिकं दिट्ठिविप्फन्दितं दिट्ठिसंयोजनं गाहो पटिग्गाहो अभिनिवेसो परामासो कुम्मग्गो मिच्छापथो मिच्छत्तं तित्थायतनं विपरियासग्गाहो [विपरियेसग्गाहो (सब्बत्थ) पदसिद्धि चिन्तेतब्बा], अयं वुच्चति दिट्ठिविपत्ति। सब्बापि मिच्छादिट्ठि दिट्ठिविपत्ति। इमाय दिट्ठिविपत्तिया समन्नागतो पुग्गलो ‘‘दिट्ठिविपन्नो’’।
६३. कतमो च पुग्गलो अज्झत्तसंयोजनो? यस्स पुग्गलस्स पञ्चोरम्भागियानि संयोजनानि अप्पहीनानि – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अज्झत्तसंयोजनो’’।
६४. कतमो च पुग्गलो बहिद्धासंयोजनो? यस्स पुग्गलस्स पञ्चुद्धम्भागियानि संयोजनानि अप्पहीनानि – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘बहिद्धासंयोजनो’’।
६५. कतमो च पुग्गलो अक्कोधनो? तत्थ कतमो कोधो? यो कोधो कुज्झना कुज्झितत्तं दोसो दुस्सना दुस्सितत्तं ब्यापत्ति ब्यापज्जना ब्यापज्जितत्तं विरोधो पटिविरोधो चण्डिक्कं असुरोपो अनत्तमनता चित्तस्स – अयं वुच्चति कोधो। यस्स पुग्गलस्स अयं कोधो पहीनो – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अक्कोधनो’’।
६६. कतमो च पुग्गलो अनुपनाही? तत्थ कतमो उपनाहो? पुब्बकालं कोधो अपरकालं उपनाहो यो एवरूपो उपनाहो उपनय्हना उपनय्हितत्तं अट्ठपना ठपना सण्ठपना अनुसंसन्दना अनुप्पबन्धना दळ्हीकम्मं कोधस्स – अयं वुच्चति उपनाहो। यस्स पुग्गलस्स अयं उपनाहो पहीनो – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अनुपनाही’’।
६७. कतमो च पुग्गलो अमक्खी? तत्थ कतमो मक्खो? यो मक्खो मक्खायना मक्खायितत्तं निट्ठुरियं निट्ठुरियकम्मं – अयं वुच्चति मक्खो। यस्स पुग्गलस्स अयं मक्खो पहीनो – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अमक्खी’’।
६८. कतमो च पुग्गलो अपळासी? तत्थ कतमो पळासो? यो पळासो पळासायना पळासायितत्तं पळासाहारो विवादट्ठानं युगग्गाहो अप्पटिनिस्सग्गो – अयं वुच्चति पळासो। यस्स पुग्गलस्स अयं पळासो पहीनो – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अपळासी’’।
६९. कतमो च पुग्गलो अनिस्सुकी? तत्थ कतमा इस्सा? या परलाभसक्कारगरुकारमाननवन्दनपूजनासु इस्सा इस्सायना इस्सायितत्तं उसूया उसूयना उसूयितत्तं – अयं वुच्चति इस्सा। यस्स पुग्गलस्स अयं इस्सा पहीना – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अनिस्सुकी’’।
७०. कतमो च पुगलो अमच्छरी? तत्थ कतमं मच्छरियं? पञ्च मच्छरियानि – आवासमच्छरियं, कुलमच्छरियं, लाभमच्छरियं, वण्णमच्छरियं, धम्ममच्छरियं। यं एवरूपं मच्छेरं मच्छरायना मच्छरायितत्तं वेविच्छं कदरियं कटुकञ्चुकता अग्गहितत्तं चित्तस्स – इदं वुच्चति मच्छरियं। यस्स पुग्गलस्स इदं मच्छरियं पहीनं – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अमच्छरी’’।
७१. कतमो च पुग्गलो असठो? तत्थ कतमं साठेय्यं? इधेकच्चो सठो होति परिसठो। यं तत्थ सठं सठता साठेय्यं कक्करता कक्करियं परिक्खत्तता पारिक्खत्तियं – इदं वुच्चति साठेय्यं। यस्स पुग्गलस्स इदं साठेय्यं पहीनं – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘असठो’’।
७२. कतमो च पुग्गलो अमायावी? तत्थ कतमा माया? इधेकच्चो पुग्गलो कायेन दुच्चरितं चरित्वा वाचाय दुच्चरितं चरित्वा मनसा दुच्चरितं चरित्वा तस्स पटिच्छादनहेतु पापिकं इच्छं पणिदहति – ‘‘मा मं जञ्ञा’’ति इच्छति, ‘‘मा मं जञ्ञा’’ति सङ्कप्पति, ‘‘मा मं जञ्ञा’’ति वाचं भासति, ‘‘मा मं जञ्ञा’’ति कायेन परक्कमति। या एवरूपा माया मायाविता अच्चासरा वञ्चना निकति विकिरणा परिहरणा गूहना परिगूहना छादना पटिच्छादना अनुत्तानीकम्मं अनाविकम्मं वोच्छादना पापकिरिया – अयं वुच्चति माया। यस्स पुग्गलस्स अयं माया पहीना – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘अमायावी’’।
७३. कतमो च पुग्गलो हिरिमा? तत्थ कतमा हिरी? यं हिरीयति हिरियितब्बेन हिरीयति पापकानं अकुसलानं धम्मानं समापत्तिया – अयं वुच्चति हिरी। इमाय हिरिया समन्नागतो पुग्गलो ‘‘हिरिमा’’।
७४. कतमो च पुग्गलो ओत्तप्पी? तत्थ कतमं ओत्तप्पं? यं ओत्तप्पति ओत्तप्पितब्बेन ओत्तप्पति पापकानं अकुसलानं धम्मानं समापत्तिया – इदं वुच्चति ओत्तप्पं। इमिना ओत्तप्पेन समन्नागतो पुग्गलो ‘‘ओत्तप्पी’’।
७५. कतमो च पुग्गलो सुवचो? तत्थ कतमा सोवचस्सता? सहधम्मिके वुच्चमाने सोवचस्सायं सोवचस्सियं सोवचस्सता अविप्पटिकुलग्गाहिता अविपच्चनीकसातता सादरियं सादरियता सगारवता सप्पतिस्सवता – अयं वुच्चति सोवचस्सता। इमाय सोवचस्सताय समन्नागतो पुग्गलो ‘‘सुवचो’’।
७६. कतमो च पुग्गलो कल्याणमित्तो? तत्थ कतमा कल्याणमित्तता? ये ते पुग्गला सद्धा सीलवन्तो बहुस्सुता चागवन्तो पञ्ञवन्तो, या तेसं सेवना निसेवना संसेवना भजना सम्भजना भत्ति सम्भत्ति सम्पवङ्कता – अयं वुच्चति कल्याणमित्तता। इमाय कल्याणमित्तताय समन्नागतो पुग्गलो ‘‘कल्याणमित्तो’’।
७७. कतमो च पुग्गलो इन्द्रियेसु गुत्तद्वारो? तत्थ कतमा इन्द्रियेसु गुत्तद्वारता? इधेकच्चो पुग्गलो चक्खुना रूपं दिस्वा न निमित्तग्गाही होति नानुब्यञ्जनग्गाही; यत्वाधिकरणमेनं चक्खुन्द्रियं असंवुतं विहरन्तं अभिज्झादोमनस्सा पापका अकुसला धम्मा अन्वास्सवेय्युं, तस्स संवराय पटिपज्जति, रक्खति चक्खुन्द्रियं चक्खुन्द्रिये संवरं आपज्जति। सोतेन सद्दं सुत्वा…पे॰… घानेन गन्धं घायित्वा…पे॰… जिव्हाय रसं सायित्वा…पे॰… कायेन फोट्ठब्बं फुसित्वा…पे॰… मनसा धम्मं विञ्ञाय न निमित्तग्गाही होति नानुब्यञ्जनग्गाही; यत्वाधिकरणमेनं मनिन्द्रियं असंवुतं विहरन्तं अभिज्झादोमनस्सा पापका अकुसला धम्मा अन्वास्सवेय्युं, तस्स संवराय पटिपज्जति, रक्खति मनिन्द्रियं, मनिन्द्रिये संवरं आपज्जति। या इमेसं छन्नं इन्द्रियानं गुत्ति गोपना आरक्खो संवरो – अयं वुच्चति इन्द्रियेसु गुत्तद्वारता। इमाय इन्द्रियेसु गुत्तद्वारताय समन्नागतो पुग्गलो ‘‘इन्द्रियेसु गुत्तद्वारो’’।
७८. कतमो च पुग्गलो भोजने मत्तञ्ञू? तत्थ कतमा भोजने मत्तञ्ञुता? इधेकच्चो पुग्गलो पटिसङ्खा योनिसो आहारं आहारेति – ‘‘नेव दवाय, न मदाय, न मण्डनाय, न विभूसनाय; यावदेव इमस्स कायस्स ठितिया यापनाय विहिंसूपरतिया ब्रह्मचरियानुग्गहाय। इति पुराणञ्च वेदनं पटिहङ्खामि, नवञ्च वेदनं न उप्पादेस्सामि, यात्रा च मे भविस्सति अनवज्जता च फासुविहारो चा’’ति। या तत्थ सन्तुट्ठिता मत्तञ्ञुता पटिसङ्खा भोजने – अयं वुच्चति भोजने मत्तञ्ञुता। इमाय भोजने मत्तञ्ञुताय समन्नागतो पुग्गलो ‘‘भोजने मत्तञ्ञू’’।
७९. कतमो च पुग्गलो उपट्ठितस्सति? तत्थ कतमा सति? या सति अनुस्सति पटिस्सति सति सरणता धारणता अपिलापनता असम्मुसनता सति सतिन्द्रियं सतिबलं सम्मासति – अयं वुच्चति सति। इमाय सतिया समन्नागतो पुग्गलो ‘‘उपट्ठितस्सति’’।
८०. कतमो च पुग्गलो सम्पजानो? तत्थ कतमं सम्पजञ्ञं? या पञ्ञा पजानना विचयो पविचयो धम्मविचयो सल्लक्खणा उपलक्खणा पच्चुपलक्खणा पण्डिच्चं कोसल्लं नेपुञ्ञं वेभब्या चिन्ता उपपरिक्खा भूरी मेधा परिणायिका विपस्सना सम्पजञ्ञं पतोदो पञ्ञा पञ्ञिन्द्रियं पञ्ञाबलं पञ्ञासत्थं पञ्ञापासादो पञ्ञाआलोको पञ्ञाओभासो पञ्ञापज्जोतो पञ्ञारतनं अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – इदं वुच्चति सम्पजञ्ञं। इमिना सम्पजञ्ञेन समन्नागतो पुग्गलो ‘‘सम्पजानो’’।
८१. कतमो च पुग्गलो सीलसम्पन्नो? तत्थ कतमा सीलसम्पदा? कायिको अवीतिक्कमो वाचसिको अवीतिक्कमो कायिकवाचसिको अवीतिक्कमो – अयं वुच्चति सीलसम्पदा। सब्बोपि सीलसंवरो सीलसम्पदा। इमाय सीलसम्पदाय समन्नागतो पुग्गलो ‘‘सीलसम्पन्नो’’।
८२. कतमो च पुग्गलो दिट्ठिसम्पन्नो? तत्थ कतमा दिट्ठिसम्पदा? ‘‘अत्थि दिन्नं, अत्थि यिट्ठं, अत्थि हुतं, अत्थि सुकतदुक्कटानं कम्मानं फलं विपाको, अत्थि अयं लोको, अत्थि परो लोको, अत्थि माता, अत्थि पिता, अत्थि सत्ता ओपपातिका, अत्थि लोके समणब्राह्मणा सम्मग्गता सम्मापटिपन्ना ये इमञ्च लोकं परञ्च लोकं सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा पवेदेन्ती’’ति। या एवरूपा पञ्ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि – अयं वुच्चति दिट्ठिसम्पदा। सब्बापि सम्मादिट्ठि दिट्ठिसम्पदा। इमाय दिट्ठिसम्पदाय समन्नागतो पुग्गलो ‘‘दिट्ठिसम्पन्नो’’।
८३. कतमे द्वे पुग्गला दुल्लभा लोकस्मिं? यो च पुब्बकारी, यो च कतञ्ञू कतवेदी – इमे द्वे पुग्गला दुल्लभा लोकस्मिं।
८४. कतमे द्वे पुग्गला दुत्तप्पया? यो च लद्धं लद्धं निक्खिपति, यो च लद्धं लद्धं विस्सज्जेति – इमे द्वे पुग्गला ‘‘दुत्तप्पया’’।
८५. कतमे द्वे पुग्गला सुतप्पया? यो च लद्धं लद्धं न निक्खिपति, यो च लद्धं लद्धं न विस्सज्जेति – इमे द्वे पुग्गला ‘‘सुतप्पया’’।
८६. कतमेसं द्विन्नं पुग्गलानं आसवा वड्ढन्ति? यो च न कुक्कुच्चायितब्बं कुक्कुच्चायति, यो च कुक्कुच्चायितब्बं न कुक्कुच्चायति – इमेसं द्विन्नं पुग्गलानं आसवा वड्ढन्ति।
८७. कतमेसं द्विन्नं पुग्गलानं आसवा न वड्ढन्ति? यो च न कुक्कुच्चायितब्बं न कुक्कुच्चायति, यो च कुक्कुच्चायितब्बं कुक्कुच्चायति – इमेसं द्विन्नं पुग्गलानं आसवा न वड्ढन्ति।
८८. कतमो च पुग्गलो हीनाधिमुत्तो? इधेकच्चो पुग्गलो दुस्सीलो होति पापधम्मो, सो अञ्ञं दुस्सीलं पापधम्मं सेवति भजति पयिरुपासति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘हीनाधिमुत्तो’’।
८९. कतमो च पुग्गलो पणीताधिमुत्तो? इधेकच्चो पुग्गलो सीलवा होति कल्याणधम्मो, सो अञ्ञं सीलवन्तं कल्याणधम्मं सेवति भजति पयिरुपासति – अयं वुच्चति पुग्गलो ‘‘पणीताधिमुत्तो’’।
९०. कतमो च पुग्गलो तित्तो? पच्चेकसम्बुद्धा [पच्चेकबुद्धो (सी॰)] ये च तथागतस्स सावका अरहन्तो तित्ता। सम्मासम्बुद्धो तित्तो च तप्पेता च [तप्पेता च, अयं वुच्चति पुग्गलो तित्तो (सी॰)]।
दुकनिद्देसो।