Tipitaka >> Abhidhamma Pitaka >> Kathavatthu >> Pali-Devanagri version-Chapter 20
Kathavatthu Chapter 20[]
२०. वीसतिमवग्गो
(१९४) १. असञ्चिच्चकथा
८५७. असञ्चिच्च मातरं जीविता वोरोपेत्वा आनन्तरिको होतीति? आमन्ता। असञ्चिच्च पाणं हन्त्वा पाणातिपाती होतीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… असञ्चिच्च मातरं जीविता वोरोपेत्वा आनन्तरिको होतीति? आमन्ता। असञ्चिच्च अदिन्नं आदियित्वा…पे॰… मुसा भणित्वा मुसावादी होतीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
असञ्चिच्च पाणं हन्त्वा पाणातिपाती न होतीति? आमन्ता। असञ्चिच्च मातरं जीविता वोरोपेत्वा आनन्तरिको न होतीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… असञ्चिच्च अदिन्नं आदियित्वा…पे॰… मुसा भणित्वा मुसावादी न होतीति? आमन्ता। असञ्चिच्च मातरं जीविता वोरोपेत्वा आनन्तरिको न होतीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
८५८. असञ्चिच्च मातरं जीविता वोरोपेत्वा आनन्तरिको होतीति? आमन्ता। ‘‘असञ्चिच्च मातरं जीविता वोरोपेत्वा आनन्तरिको होती’’ति – अत्थेव सुत्तन्तोति? नत्थि। ‘‘सञ्चिच्च मातरं जीविता वोरोपेत्वा आनन्तरिको होती’’ति – अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। हञ्चि ‘‘सञ्चिच्च मातरं जीविता वोरोपेत्वा आनन्तरिको होती’’ति – अत्थेव सुत्तन्तो, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘असञ्चिच्च मातरं जीविता वोरोपेत्वा आनन्तरिको होती’’ति।
८५९. न वत्तब्बं – ‘‘मातुघातको आनन्तरिको’’ति? आमन्ता। ननु माता जीविता वोरोपिताति? आमन्ता। हञ्चि माता जीविता वोरोपिता, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘मातुघातको आनन्तरिको’’ति।
न वत्तब्बं – ‘‘पितुघातको आनन्तरिको’’ति? आमन्ता । ननु पिता जीविता वोरोपितोति? आमन्ता। हञ्चि पिता जीविता वोरोपितो, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘पितुघातको आनन्तरिको’’ति।
न वत्तब्बं – ‘‘अरहन्तघातको आनन्तरिको’’ति? आमन्ता। ननु अरहा जीविता वोरोपितोति? आमन्ता। हञ्चि अरहा जीविता वोरोपितो, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘अरहन्तघातको आनन्तरिको’’ति।
न वत्तब्बं – ‘‘रुहिरुप्पादको आनन्तरिको’’ति? आमन्ता। ननु तथागतस्स लोहितं उप्पादितन्ति? आमन्ता। हञ्चि तथागतस्स लोहितं उप्पादितं, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘रुहिरुप्पादको आनन्तरिको’’ति।
८६०. सङ्घभेदको आनन्तरिकोति? आमन्ता। सब्बे सङ्घभेदका आनन्तरिकाति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… सब्बे सङ्घभेदका आनन्तरिकाति? आमन्ता। धम्मसञ्ञी सङ्घभेदको आनन्तरिकोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
८६१. धम्मसञ्ञी सङ्घभेदको आनन्तरिकोति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘अत्थुपालि, सङ्घभेदको आपायिको नेरयिको कप्पट्ठो अतेकिच्छो; अत्थुपालि, सङ्घभेदको न आपायिको न नेरयिको न कप्पट्ठो न अतेकिच्छो’’ति! अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता । तेन हि न वत्तब्बं – ‘‘धम्मसञ्ञी सङ्घभेदको आनन्तरिको’’ति।
८६२. न वत्तब्बं – ‘‘धम्मसञ्ञी सङ्घभेदको आनन्तरिको’’ति? आमन्ता । ननु वुत्तं भगवता –
‘‘आपायिको नेरयिको, कप्पट्ठो सङ्घभेदको।
वग्गरतो अधम्मट्ठो, योगक्खेमा पधंसति।
सङ्घं समग्गं भेत्वान, कप्पं निरयम्हि पच्चती’’ति [चूळव॰ ३५४; अ॰ नि॰ १०.३९; इतिवु॰ १८]॥
अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि सङ्घभेदको आनन्तरिकोति।
असञ्चिच्चकथा निट्ठिता।
२०. वीसतिमवग्गो
(१९५) २. ञाणकथा
८६३. नत्थि पुथुज्जनस्स ञाणन्ति? आमन्ता। नत्थि पुथुज्जनस्स पञ्ञा पजानना विचयो पविचयो धम्मविचयो सल्लक्खणा उपलक्खणा पच्चुपलक्खणाति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… ननु अत्थि पुथुज्जनस्स पञ्ञा पजानना विचयो…पे॰… पच्चुपलक्खणाति? आमन्ता। हञ्चि अत्थि पुथुज्जनस्स पञ्ञा पजानना विचयो…पे॰… पच्चुपलक्खणा, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘नत्थि पुथुज्जनस्स ञाण’’न्ति।
८६४. नत्थि पुथुज्जनस्स ञाणन्ति? आमन्ता। पुथुज्जनो पठमं झानं समापज्जेय्याति? आमन्ता। हञ्चि पुथुज्जनो पठमं झानं समापज्जेय्य, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘नत्थि पुथुज्जनस्स ञाण’’न्ति।
पुथुज्जनो दुतियं झानं…पे॰… ततियं झानं…पे॰… चतुत्थं झानं…पे॰… आकासानञ्चायतनं समापज्जेय्य, विञ्ञाणञ्चायतनं आकिञ्चञ्ञायतनं नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं समापज्जेय्य, पुथुज्जनो दानं ददेय्य …पे॰… चीवरं ददेय्य, पिण्डपातं ददेय्य, सेनासनं ददेय्य, गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारं ददेय्याति? आमन्ता। हञ्चि पुथुज्जनो गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारं ददेय्य, नो च वत रे वत्तब्बे – नत्थि पुथुज्जनस्स ञाण’’न्ति।
८६५. अत्थि पुथुज्जनस्स ञाणन्ति? आमन्ता। पुथुज्जनो तेन ञाणेन दुक्खं परिजानाति , समुदयं पजहति, निरोधं सच्छिकरोति, मग्गं भावेतीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
ञाणकथा निट्ठिता।
२०. वीसतिमवग्गो
(१९६) ३. निरयपालकथा
८६६. नत्थि निरयेसु निरयपालाति? आमन्ता। नत्थि निरयेसु कम्मकारणाति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… अत्थि निरयेसु कम्मकारणाति? आमन्ता। अत्थि निरयेसु निरयपालाति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
अत्थि मनुस्सेसु कम्मकारणा, अत्थि च कारणिकाति? आमन्ता। अत्थि निरयेसु कम्मकारणा, अत्थि च कारणिकाति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… अत्थि निरयेसु कम्मकारणा, नत्थि च कारणिकाति? आमन्ता। अत्थि मनुस्सेसु कम्मकारणा, नत्थि च कारणिकाति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
८६७. अत्थि निरयेसु निरयपालाति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता –
‘‘न वेस्सभू नोपि च पेत्तिराजा,
सोमो यमो वेस्सवणो च राजा।
सकानि कम्मानि हनन्ति तत्थ, इतो पणुन्नं [पणुण्णं (स्या॰ क॰), पनुन्नं (सी॰)] परलोकपत्त’’न्ति॥
अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि नत्थि निरयेसु निरयपालाति।
८६८. नत्थि निरयेसु निरयपालाति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘तमेनं, भिक्खवे , निरयपाला पञ्चविधबन्धनं नाम कारणं कारेन्ति [करोन्ति (म॰ नि॰ ३.२५०; अ॰ नि॰ ३.३६)] – तत्तं अयोखीलं हत्थे गमेन्ति, तत्तं अयोखीलं दुतिये हत्थे गमेन्ति, तत्तं अयोखीलं पादे गमेन्ति, तत्तं अयोखीलं दुतिये पादे गमेन्ति, तत्तं अयोखीलं मज्झेउरस्मिं गमेन्ति; सो तत्थ दुक्खा तिब्बा कटुका वेदना वेदेति; न च ताव कालं करोति याव न तं पापकम्मं ब्यन्तीहोती’’ति [म॰ नि॰ ३.२५०; अ॰ नि॰ ३.३६]! अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि अत्थि निरयेसु निरयपालाति।
नत्थि निरयेसु निरयपालाति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘तमेनं, भिक्खवे, निरयपाला संवेसेत्वा कुठारीहि [कुधारीहि (सब्बत्थ)] तच्छन्ति…पे॰… तमेनं, भिक्खवे, निरयपाला उद्धम्पादं अधोसिरं ठपेत्वा वासीहि तच्छन्ति…पे॰… तमेनं , भिक्खवे, निरयपाला रथे योजेत्वा आदित्ताय पथविया सम्पज्जलिताय सजोतिभूताय [सञ्जोतिभूताय (स्या॰)] सारेन्तिपि पच्चासारेन्तिपि…पे॰… तमेनं, भिक्खवे, निरयपाला महन्तं अङ्गारपब्बतं आदित्तं सम्पज्जलितं सजोतिभूतं आरोपेन्तिपि ओरोपेन्तिपि…पे॰… तमेनं, भिक्खवे, निरयपाला उद्धम्पादं अधोसिरं गहेत्वा तत्ताय लोहकुम्भिया पक्खिपन्ति आदित्ताय सम्पज्जलिताय सजोतिभूताय। सो तत्थ फेणुद्देहकं पच्चति, सो तत्थ फेणुद्देहकं पच्चमानो सकिम्पि उद्धं गच्छति, सकिम्पि अधो गच्छति, सकिम्पि तिरियं गच्छति। सो तत्थ दुक्खा तिब्बा कटुका वेदना वेदयति, न च ताव कालं करोति याव न तं पापकम्मं ब्यन्तीहोति। तमेनं, भिक्खवे, निरयपाला महानिरये पक्खिपन्ति! सो खो पन, भिक्खवे, महानिरयो –
‘‘चतुक्कण्णो चतुद्वारो, विभत्तो भागसो मितो।
अयोपाकारपरियन्तो, अयसा पटिकुज्जितो॥
‘‘तस्स अयोमया भूमि, जलिता तेजसा युता।
समन्ता योजनसतं, फरित्वा तिट्ठति सब्बदा’’ति [म॰ नि॰ ३.२५०; अ॰ नि॰ ३.३६; पे॰ व॰ ७१]॥
अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि अत्थि निरयेसु निरयपालाति।
निरयपालकथा निट्ठिता।
२०. वीसतिमवग्गो
(१९७) ४. तिरच्छानकथा
८६९. अत्थि देवेसु तिरच्छानगताति? आमन्ता। अत्थि तिरच्छानगतेसु देवाति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… अत्थि देवेसु तिरच्छानगताति? आमन्ता । देवलोको तिरच्छानयोनीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… अत्थि देवेसु तिरच्छानगताति? आमन्ता। अत्थि तत्थ कीटा पटङ्गा मकसा मक्खिका अही विच्छिका सतपदी गण्डुप्पादाति [गण्डुपादाति (स्या॰ कं॰ पी॰)]? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
८७०. नत्थि देवेसु तिरच्छानगताति? आमन्ता। ननु अत्थि तत्थ एरावणो नाम हत्थिनागो सहस्सयुत्तं दिब्बं यानन्ति? आमन्ता। हञ्चि अत्थि तत्थ एरावणो नाम हत्थिनागो सहस्सयुत्तं दिब्बं यानं, तेन वत रे वत्तब्बे – ‘‘अत्थि देवेसु तिरच्छानगता’’ति।
८७१. अत्थि देवेसु तिरच्छानगताति? आमन्ता। अत्थि तत्थ हत्थिबन्धा अस्सबन्धा [हत्थिभण्डा अस्सभण्डा (?)] यावसिका कारणिका भत्तकारकाति? न हेवं वत्तब्बे। तेन हि नत्थि देवेसु तिरच्छानगताति।
तिरच्छानकथा निट्ठिता।
२०. वीसतिमवग्गो
(१९८) ५. मग्गकथा
८७२. पञ्चङ्गिको मग्गोति? आमन्ता। ननु अट्ठङ्गिको मग्गो वुत्तो भगवता, सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधीति? आमन्ता। हञ्चि अट्ठङ्गिको मग्गो वुत्तो भगवता , सेय्यथिदं – सम्मादिट्ठि …पे॰… सम्मासमाधि, नो च वत रे वत्तब्बे – ‘‘पञ्चङ्गिको मग्गो’’ति।
पञ्चङ्गिको मग्गोति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता –
‘‘मग्गानं अट्ठङ्गिको सेट्ठो, सच्चानं चतुरो पदा।
विरागो सेट्ठो धम्मानं, द्विपदानञ्च चक्खुमा’’ति [ध॰ प॰ २७३ धम्मपदे]॥
अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि अट्ठङ्गिको मग्गोति।
८७३. सम्मावाचा मग्गङ्गं, सा च न मग्गोति? आमन्ता। सम्मादिट्ठि मग्गङ्गं, सा च न मग्गोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… सम्मावाचा मग्गङ्गं, सा च न मग्गोति? आमन्ता। सम्मासङ्कप्पो…पे॰… सम्मावायामो…पे॰… सम्मासति…पे॰… सम्मासमाधि मग्गङ्गं, सो च न मग्गोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
सम्माकम्मन्तो…पे॰… सम्माआजीवो मग्गङ्गं, सो च न मग्गोति? आमन्ता। सम्मादिट्ठि…पे॰… सम्मासमाधि मग्गङ्गं, सो च न मग्गोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
सम्मादिट्ठि मग्गङ्गं, सा च मग्गोति? आमन्ता। सम्मावाचा मग्गङ्गं, सा च मग्गोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… सम्मादिट्ठि मग्गङ्गं, सा च मग्गोति? आमन्ता। सम्माकम्मन्तो…पे॰… सम्माआजीवो मग्गङ्गं, सो च मग्गोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
सम्मासङ्कप्पो…पे॰… सम्मावायामो…पे॰… सम्मासति…पे॰… सम्मासमाधि मग्गङ्गं, सो च मग्गोति? आमन्ता। सम्मावाचा…पे॰… सम्माकम्मन्तो…पे॰… सम्माआजीवो मग्गङ्गं, सो च मग्गोति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
८७४. अरियो अट्ठङ्गिको मग्गोति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘पुब्बेव खो पनस्स कायकम्मं वचीकम्मं आजीवो सुपरिसुद्धो होति; एवमस्सायं अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो भावनापारिपूरिं गच्छती’’ति [म॰ नि॰ ३.४३१]! अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि पञ्चङ्गिको मग्गोति।
८७५. पञ्चङ्गिको मग्गोति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘यस्मिं खो, सुभद्द, धम्मविनये अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो न उपलब्भति, समणोपि तत्थ न उपलब्भति, दुतियोपि तत्थ समणो न उपलब्भति, ततियोपि तत्थ समणो न उपलब्भति, चतुत्थोपि तत्थ समणो न उपलब्भति। यस्मिञ्च खो, सुभद्द, धम्मविनये अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो उपलब्भति, समणोपि तत्थ उपलब्भति, दुतियोपि…पे॰… ततियोपि…पे॰… चतुत्थोपि तत्थ समणो उपलब्भति। इमस्मिं खो, सुभद्द, धम्मविनये अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो उपलब्भति। इधेव, सुभद्द , समणो, इध दुतियो समणो, इध ततियो समणो, इध चतुत्थो समणो। सुञ्ञा परप्पवादा समणेभि अञ्ञेही’’ति [दी॰ नि॰ २.२१४]! अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि अट्ठङ्गिको मग्गोति।
मग्गकथा निट्ठिता।
२०. वीसतिमवग्गो
(१९९) ६. ञाणकथा
८७६. द्वादसवत्थुकं ञाणं लोकुत्तरन्ति? आमन्ता। द्वादस लोकुत्तरञाणानीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… द्वादस लोकुत्तरञाणानीति? आमन्ता। द्वादस सोतापत्तिमग्गाति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… द्वादस सोतापत्तिमग्गाति? आमन्ता। द्वादस सोतापत्तिफलानीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… द्वादस सकदागामिमग्गा…पे॰… अनागामिमग्गा…पे॰… अरहत्तमग्गाति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰… द्वादस अरहत्तमग्गाति? आमन्ता। द्वादस अरहत्तफलानीति? न हेवं वत्तब्बे…पे॰…।
८७७. न वत्तब्बं – ‘‘द्वादसवत्थुकं ञाणं लोकुत्तर’’न्ति? आमन्ता। ननु वुत्तं भगवता – ‘‘इदं दुक्खं अरियसच्च’’न्ति मे, भिक्खवे, पुब्बे अननुस्सुतेसु धम्मेसु चक्खुं उदपादि, ञाणं उदपादि, पञ्ञा उदपादि, विज्जा उदपादि, आलोको उदपादि। ‘तं खो पनिदं दुक्खं अरियसच्चं परिञ्ञेय्य’न्ति मे, भिक्खवे…पे॰… परिञ्ञातन्ति मे, भिक्खवे…पे॰… ‘इदं दुक्खसमुदयं [दुक्खसमुदयो (स्या॰ कं॰ पी॰)] अरियसच्च’न्ति मे, भिक्खवे…पे॰… ‘तं खो पनिदं दुक्खसमुदयं अरियसच्चं पहातब्ब’न्ति मे, भिक्खवे…पे॰… पहीनन्ति मे, भिक्खवे…पे॰… ‘इदं दुक्खनिरोधं [दुक्खनिरोधा (स्या॰ कं॰ पी॰)] अरियसच्च’न्ति मे, भिक्खवे…पे॰… ‘तं खो पनिदं दुक्खनिरोधं अरियसच्चं सच्छिकातब्ब’न्ति मे, भिक्खवे…पे॰… सच्छिकतन्ति मे, भिक्खवे…पे॰… ‘इदं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा अरियसच्च’न्ति मे, भिक्खवे…पे॰… ‘तं खो पनिदं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा अरियसच्चं भावेतब्ब’न्ति मे, भिक्खवे…पे॰… भावितन्ति मे, भिक्खवे, पुब्बे अननुस्सुतेसु धम्मेसु चक्खुं उदपादि…पे॰… आलोको उदपादी’’ति [महाव॰ १५; सं॰ नि॰ ५.१०८१; पटि॰ म॰ २.३०]! अत्थेव सुत्तन्तोति? आमन्ता। तेन हि द्वादसवत्थुकं ञाणं लोकुत्तरन्ति।
ञाणकथा निट्ठिता।
वीसतिमवग्गो।
तस्सुद्दानं –
मातुघातको आनन्तरिको पितुघातको आनन्तरिको अरहन्तघातको आनन्तरिको रुहिरुप्पादको आनन्तरिको सङ्घभेदको आनन्तरिको, नत्थि पुथुज्जनस्स ञाणं, नत्थि निरयेसु निरयपाला, अत्थि देवेसु तिरच्छानगता, पञ्चङ्गिको मग्गो, द्वादसवत्थुकं ञाणं लोकुत्तरन्ति।
चतुत्थो पण्णासको।
तस्सुद्दानं –
निग्गहो, पुञ्ञसञ्चयो, अट्ठासि, अतीतेन च मातुघातको।