Wikipitaka - The Completing Tipitaka
Advertisement

Tipitaka >> Abhidhamma Pitaka >> Dhammasangani >> Pali-Devanagri version-Chapter 4


Dhammasangani Chapter 4[]



४. अट्ठकथाकण्डं

तिकअत्थुद्धारो

१३८४. कतमे धम्मा कुसला? चतूसु भूमीसु कुसलं – इमे धम्मा कुसला।

१३८५. कतमे धम्मा अकुसला? द्वादस अकुसलचित्तुप्पादा – इमे धम्मा अकुसला।

१३८६. कतमे धम्मा अब्याकता? चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अब्याकता।

१३८७. कतमे धम्मा सुखाय वेदनाय सम्पयुत्ता? कामावचरकुसलतो चत्तारो सोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो चत्तारो कामावचरकुसलस्स विपाकतो च किरियतो च पञ्‍च, रूपावचरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं सुखं वेदनं ठपेत्वा – इमे धम्मा सुखाय वेदनाय सम्पयुत्ता।

१३८८. कतमे धम्मा दुक्खाय वेदनाय सम्पयुत्ता? द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, दुक्खसहगतं कायविञ्‍ञाणं, एत्थुप्पन्‍नं दुक्खं वेदनं ठपेत्वा – इमे धम्मा दुक्खाय वेदनाय सम्पयुत्ता।

१३८९. कतमे धम्मा अदुक्खमसुखाय वेदनाय सम्पयुत्ता? कामावचरकुसलतो चत्तारो उपेक्खासहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो छ, कामावचरकुसलस्स विपाकतो दस, अकुसलस्स विपाकतो छ, किरियतो छ, रूपावचरं चतुत्थं झानं कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चत्तारो अरूपावचरा कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरं चतुत्थं झानं कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं अदुक्खमसुखं वेदनं ठपेत्वा – इमे धम्मा अदुक्खमसुखाय वेदनाय सम्पयुत्ता। तिस्सो च वेदना, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा न वत्तब्बा सुखाय वेदनाय सम्पयुत्तातिपि, दुक्खाय वेदनाय सम्पयुत्तातिपि, य वेदनाय सम्पयुत्तातिपि।

१३९०. कतमे धम्मा विपाका? चतूसु भूमीसु विपाको – इमे धम्मा विपाका।

१३९१. कतमे धम्मा विपाकधम्मधम्मा? चतूसु भूमीसु कुसलं अकुसलं – इमे धम्मा विपाकधम्मधम्मा।

१३९२. कतमे धम्मा नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा? तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नेवविपाकनविपाकधम्मधम्मा।

१३९३. कतमे धम्मा उपादिण्णुपादानिया? तीसु भूमीसु विपाको, यञ्‍च रूपं कम्मस्स कतत्ता – इमे धम्मा उपादिण्णुपादानिया।

१३९४. कतमे धम्मा अनुपादिण्णुपादानिया? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं , यञ्‍च रूपं न कम्मस्स कतत्ता – इमे धम्मा अनुपादिण्णुपादानिया।

१३९५. कतमे धम्मा अनुपादिण्णअनुपादानिया? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनुपादिण्णअनुपादानिया।

१३९६. कतमे धम्मा संकिलिट्ठसंकिलेसिका? द्वादसाकुसलचित्तुप्पादा – इमे धम्मा संकिलिट्ठसंकिलेसिका।

१३९७. कतमे धम्मा असंकिलिट्ठसंकिलेसिका? तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा असंकिलिट्ठसंकिलेसिका।

१३९८. कतमे धम्मा असंकिलिट्ठअसंकिलेसिका? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा असंकिलिट्ठअसंकिलेसिका।

१३९९. कतमे धम्मा सवितक्‍कसविचारा? कामावचरं कुसलं, अकुसलं, कामावचरकुसलस्स विपाकतो एकादस चित्तुप्पादा, अकुसलस्स विपाकतो द्वे, किरियतो एकादस, रूपावचरं पठमं झानं कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरं पठमं झानं कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍ने वितक्‍कविचारे ठपेत्वा – इमे धम्मा सवितक्‍कसविचारा।

१४००. कतमे धम्मा अवितक्‍कविचारमत्ता? रूपावचरपञ्‍चकनये दुतियं झानं कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरपञ्‍चकनये दुतियं झानं कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं विचारं ठपेत्वा, वितक्‍को च – इमे धम्मा अवितक्‍कविचारमत्ता।

१४०१. कतमे धम्मा अवितक्‍कअविचारा? द्वेपञ्‍चविञ्‍ञाणानि, रूपावचरतिकतिकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चत्तारो आरुप्पा कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च लोकुत्तरतिकतिकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च पञ्‍चकनये दुतिये झाने [दुतियज्झाने (सी॰)], उप्पन्‍नो च विचारो रूपञ्‍च निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अवितक्‍कअविचारा। वितक्‍कसहजातो विचारो न वत्तब्बो सवितक्‍कसविचारोतिपि, अवितक्‍कविचारमत्तोतिपि, अवितक्‍कअविचारोतिपि।

१४०२. कतमे धम्मा पीतिसहगता? कामावचरकुसलतो चत्तारो सोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा , अकुसलतो चत्तारो, कामावचरकुसलस्स विपाकतो पञ्‍च, किरियतो पञ्‍च, रूपावचरदुकतिकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरदुकतिकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं पीतिं ठपेत्वा – इमे धम्मा पीतिसहगता।

१४०३. कतमे धम्मा सुखसहगता? कामावचरकुसलतो चत्तारो सोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो चत्तारो, कामावचरकुसलस्स विपाकतो छ, किरियतो पञ्‍च, रूपावचरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं सुखं ठपेत्वा – इमे धम्मा सुखसहगता।

१४०४. कतमे धम्मा उपेक्खासहगता? कामावचरकुसलतो चत्तारो उपेक्खासहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो छ, कामावचरकुसलस्स विपाकतो दस, अकुसलस्स विपाकतो छ, किरियतो छ, रूपावचरं चतुत्थं झानं कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चत्तारो आरुप्पा कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरं चतुत्थं झानं कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं उपेक्खं ठपेत्वा – इमे धम्मा उपेक्खासहगता। पीति न पीतिसहगता, सुखसहगता, न उपेक्खासहगता। सुखं न सुखसहगतं, सिया पीतिसहगतं, न उपेक्खासहगतं, सिया न वत्तब्बं पीतिसहगतन्ति। द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, दुक्खसहगतकायविञ्‍ञाणं, या च वेदना उपेक्खा , रूपञ्‍च निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा न वत्तब्बा पीतिसहगतातिपि, सुखसहगतातिपि, उपेक्खासहगतातिपि।

१४०५. कतमे धम्मा दस्सनेन पहातब्बा? चत्तारो दिट्ठिगतसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो – इमे धम्मा दस्सनेन पहातब्बा।

१४०६. कतमे धम्मा भावनाय पहातब्बा? उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो – इमे धम्मा भावनाय पहातब्बा। चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्ता लोभसहगतचित्तुप्पादा, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा – इमे धम्मा सिया दस्सनेन पहातब्बा सिया भावनाय पहातब्बा।

१४०७. कतमे धम्मा नेव दस्सनेन न भावनाय पहातब्बा? चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नेव दस्सनेन न भावनाय पहातब्बा।

१४०८. कतमे धम्मा दस्सनेन पहातब्बहेतुका? चत्तारो दिट्ठिगतसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, एत्थुप्पन्‍नं मोहं ठपेत्वा – इमे धम्मा दस्सनेन पहातब्बहेतुका।

१४०९. कतमे धम्मा भावनाय पहातब्बहेतुका? उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, एत्थुप्पन्‍नं मोहं ठपेत्वा – इमे धम्मा भावनाय पहातब्बहेतुका। चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्ता लोभसहगतचित्तुप्पादा, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा – इमे धम्मा सिया दस्सनेन पहातब्बहेतुका, सिया भावनाय पहातब्बहेतुका।

१४१०. कतमे धम्मा नेव दस्सनेन न भावनाय पहातब्बहेतुका? विचिकिच्छासहगतो मोहो, उद्धच्‍चसहगतो मोहो, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नेव दस्सनेन न भावनाय पहातब्बहेतुका।

१४११. कतमे धम्मा आचयगामिनो? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं – इमे धम्मा आचयगामिनो।

१४१२. कतमे धम्मा अपचयगामिनो? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना – इमे धम्मा अपचयगामिनो।

१४१३. कतमे धम्मा नेवाचयगामिनापचयगामिनो? चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नेवाचयगामिनापचयगामिनो।

१४१४. कतमे धम्मा सेक्खा? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, हेट्ठिमानि च तीणि सामञ्‍ञफलानि – इमे धम्मा सेक्खा।

१४१५. कतमे धम्मा असेक्खा? उपरिट्ठिमं अरहत्तफलं – इमे धम्मा असेक्खा।

१४१६. कतमे धम्मा नेवसेक्खनासेक्खा? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नेवसेक्खनासेक्खा।

१४१७. कतमे धम्मा परित्ता? कामावचरकुसलं , अकुसलं, सब्बो कामावचरस्स विपाको, कामावचरकिरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा परित्ता।

१४१८. कतमे धम्मा महग्गता? रूपावचरा, अरूपावचरा, कुसलाब्याकता – इमे धम्मा महग्गता।

१४१९. कतमे धम्मा अप्पमाणा? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अप्पमाणा।

१४२०. कतमे धम्मा परित्तारम्मणा? सब्बो कामावचरस्स विपाको, किरियामनोधातु, किरियाहेतुकमनोविञ्‍ञाणधातु सोमनस्ससहगता – इमे धम्मा परित्तारम्मणा।

१४२१. कतमे धम्मा महग्गतारम्मणा? विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं, नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनं – इमे धम्मा महग्गतारम्मणा।

१४२२. कतमे धम्मा अप्पमाणारम्मणा? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि – इमे धम्मा अप्पमाणारम्मणा। कामावचरकुसलतो चत्तारो ञाणविप्पयुत्तचित्तुप्पादा, किरियतो चत्तारो ञाणविप्पयुत्तचित्तुप्पादा, सब्बं अकुसलं – इमे धम्मा सिया परित्तारम्मणा, सिया महग्गतारम्मणा, न अप्पमाणारम्मणा, सिया न वत्तब्बा परित्तारम्मणातिपि, महग्गतारम्मणातिपि। कामावचरकुसलतो चत्तारो ञाणसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, किरियतो चत्तारो ञाणसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, रूपावचरं चतुत्थं झानं कुसलतो च किरियतो च, किरियाहेतुकमनोविञ्‍ञाणधातु उपेक्खासहगता – इमे धम्मा सिया परित्तारम्मणा, सिया महग्गतारम्मणा, सिया अप्पमाणारम्मणा, सिया न वत्तब्बा परित्तारम्मणातिपि , महग्गतारम्मणातिपि, अप्पमाणारम्मणातिपि। रूपावचरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चतुत्थस्स झानस्स विपाको, आकासानञ्‍चायतनं , आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं – इमे धम्मा न वत्तब्बा परित्तारम्मणातिपि, महग्गतारम्मणातिपि, अप्पमाणारम्मणातिपि। रूपञ्‍च निब्बानञ्‍च अनारम्मणा।

१४२३. कतमे धम्मा हीना? द्वादस अकुसलचित्तुप्पादा – इमे धम्मा हीना।

१४२४. कतमे धम्मा मज्झिमा? तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा मज्झिमा।

१४२५. कतमे धम्मा पणीता? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा पणीता।

१४२६. कतमे धम्मा मिच्छत्तनियता? चत्तारो दिट्ठिगतसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा – इमे धम्मा सिया मिच्छत्तनियता, सिया अनियता।

१४२७. कतमे धम्मा सम्मत्तनियता? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना – इमे धम्मा सम्मत्तनियता।

१४२८. कतमे धम्मा अनियता? चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, तीसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनियता।

१४२९. कतमे धम्मा मग्गारम्मणा? कामावचरकुसलतो चत्तारो ञाणसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, किरियतो चत्तारो ञाणसम्पयुत्तचित्तुप्पादा – इमे धम्मा सिया मग्गारम्मणा, न मग्गहेतुका; सिया मग्गाधिपतिनो, सिया न वत्तब्बा मग्गारम्मणातिपि, मग्गाधिपतिनोतिपि । चत्तारो अरियमग्गा न मग्गारम्मणा, मग्गहेतुका; सिया मग्गाधिपतिनो, सिया न वत्तब्बा मग्गाधिपतिनोति। रूपावचरचतुत्थं झानं कुसलतो च किरियतो च, किरियाहेतुकमनोविञ्‍ञाणधातु उपेक्खासहगता – इमे धम्मा सिया मग्गारम्मणा; न मग्गहेतुका, न मग्गाधिपतिनो; सिया न वत्तब्बा मग्गारम्मणाति। कामावचरकुसलतो चत्तारो ञाणविप्पयुत्तचित्तुप्पादा, सब्बं अकुसलं, सब्बो कामावचरस्स विपाको, किरियतो छ चित्तुप्पादा, रूपावचरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चतुत्थस्स झानस्स विपाको, चत्तारो आरुप्पा कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि – इमे धम्मा न वत्तब्बा मग्गारम्मणातिपि, मग्गहेतुकातिपि, मग्गाधिपतिनोतिपि। रूपञ्‍च निब्बानञ्‍च अनारम्मणा।

१४३०. कतमे धम्मा उप्पन्‍ना? चतूसु भूमीसु विपाको, यञ्‍च रूपं कम्मस्स कतत्ता – इमे धम्मा सिया उप्पन्‍ना, सिया उप्पादिनो; न वत्तब्बा अनुप्पन्‍नाति। चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, यञ्‍च रूपं न कम्मस्स कतत्ता – इमे धम्मा सिया उप्पन्‍ना, सिया अनुप्पन्‍ना, न वत्तब्बा उप्पादिनोति। निब्बानं न वत्तब्बं उप्पन्‍नन्तिपि, अनुप्पन्‍नन्तिपि, उप्पादिनोतिपि।

१४३१. निब्बानं ठपेत्वा सब्बे धम्मा सिया अतीता, सिया अनागता, सिया पच्‍चुप्पन्‍ना। निब्बानं न वत्तब्बं अतीतन्तिपि, अनागतन्तिपि , पच्‍चुप्पन्‍नन्तिपि।

१४३२. कतमे धम्मा अतीतारम्मणा? विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं, नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनं – इमे धम्मा अतीतारम्मणा।

१४३३. नियोगा अनागतारम्मणा नत्थि।

१४३४. कतमे धम्मा पच्‍चुप्पन्‍नारम्मणा? द्वेपञ्‍चविञ्‍ञाणानि, तिस्सो च मनोधातुयो – इमे धम्मा पच्‍चुप्पन्‍नारम्मणा। कामावचरकुसलस्स विपाकतो दस चित्तुप्पादा, अकुसलस्स विपाकतो मनोविञ्‍ञाणधातु उपेक्खासहगता, किरियाहेतुकमनोविञ्‍ञाणधातु सोमनस्ससहगता – इमे धम्मा सिया अतीतारम्मणा, सिया अनागतारम्मणा, सिया पच्‍चुप्पन्‍नारम्मणा। कामावचरकुसलं, अकुसलं, किरियतो नव चित्तुप्पादा, रूपावचरं चतुत्थं झानं कुसलतो च किरियतो च – इमे धम्मा सिया अतीतारम्मणा, सिया अनागतारम्मणा, सिया पच्‍चुप्पन्‍नारम्मणा; सिया न वत्तब्बा अतीतारम्मणातिपि, अनागतारम्मणातिपि, पच्‍चुप्पन्‍नारम्मणातिपि। रूपावचरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चतुत्थस्स झानस्स विपाको, आकासानञ्‍चायतनं, आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं, चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि – इमे धम्मा न वत्तब्बा अतीतारम्मणातिपि, अनागतारम्मणातिपि, पच्‍चुप्पन्‍नारम्मणातिपि। रूपञ्‍च निब्बानञ्‍च अनारम्मणा।

१४३५. अनिन्द्रियबद्धरूपञ्‍च निब्बानञ्‍च ठपेत्वा, सब्बे धम्मा सिया अज्झत्ता, सिया बहिद्धा, सिया अज्झत्तबहिद्धा। अनिन्द्रियबद्धरूपञ्‍च निब्बानञ्‍च बहिद्धा।

१४३६. कतमे धम्मा अज्झत्तारम्मणा? विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं, नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनं – इमे धम्मा अज्झत्तारम्मणा।

१४३७. कतमे धम्मा बहिद्धारम्मणा? रूपावचरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चतुत्थस्स झानस्स विपाको, आकासानञ्‍चायतनं, चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि – इमे धम्मा बहिद्धारम्मणा। रूपं ठपेत्वा, सब्बेव कामावचरा कुसलाकुसलाब्याकता धम्मा, रूपावचरं चतुत्थं झानं कुसलतो च किरियतो च – इमे धम्मा सिया अज्झत्तारम्मणा, सिया बहिद्धारम्मणा, सिया अज्झत्तबहिद्धारम्मणा। आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं न वत्तब्बं अज्झत्तारम्मणन्तिपि, बहिद्धारम्मणन्तिपि, अज्झत्तबहिद्धारम्मणन्तिपि। रूपञ्‍च निब्बानञ्‍च अनारम्मणा।

१४३८. कतमे धम्मा सनिदस्सनसप्पटिघा? रूपायतनं – इमे धम्मा सनिदस्सनसप्पटिघा।

१४३९. कतमे धम्मा अनिदस्सनसप्पटिघा? चक्खायतनं…पे॰… फोट्ठब्बायतनं – इमे धम्मा अनिदस्सनसप्पटिघा।

१४४०. कतमे धम्मा अनिदस्सनअप्पटिघा? चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, यञ्‍च रूपं अनिदस्सनं अप्पटिघं धम्मायतनपरियापन्‍नं, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनिदस्सनअप्पटिघा।

तिकं।

दुकअत्थुद्धारो

हेतुगोच्छकं

१४४१. कतमे धम्मा हेतू? तयो कुसलहेतू, तयो अकुसलहेतू, तयो अब्याकतहेतू। अलोभो कुसलहेतु, अदोसो कुसलहेतु, चतूसु भूमीसु कुसलेसु उप्पज्‍जन्ति। अमोहो कुसलहेतु, कामावचरकुसलतो चत्तारो ञाणविप्पयुत्ते चित्तुप्पादे ठपेत्वा, चतूसु भूमीसु कुसलेसु उप्पज्‍जति।

लोभो अट्ठसु लोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। दोसो द्वीसु दोमनस्ससहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। मोहो सब्बाकुसलेसु उप्पज्‍जति।

अलोभो विपाकहेतु अदोसो विपाकहेतु, कामावचरस्स विपाकतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा, चतूसु भूमीसु विपाकेसु उप्पज्‍जन्ति। अमोहो विपाकहेतु, कामावचरस्स विपाकतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा, चत्तारो ञाणविप्पयुत्ते चित्तुप्पादे ठपेत्वा, चतूसु भूमीसु विपाकेसु उप्पज्‍जति।

अलोभो किरियहेतु अदोसो किरियहेतु, कामावचरकिरियतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा, तीसु भूमीसु किरियेसु उप्पज्‍जन्ति । अमोहो किरियहेतु, कामावचरकिरियतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा, चत्तारो ञाणविप्पयुत्ते चित्तुप्पादे ठपेत्वा, तीसु भूमीसु किरियेसु उप्पज्‍जति – इमे धम्मा हेतू।

१४४२. कतमे धम्मा न हेतू? ठपेत्वा हेतू, चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा न हेतू।

१४४३. कतमे धम्मा सहेतुका? विचिकिच्छासहगतं उद्धच्‍चसहगतं मोहं ठपेत्वा अवसेसं अकुसलं, चतूसु भूमीसु कुसलं, कामावचरस्स विपाकतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा चतूसु भूमीसु विपाको, कामावचरकिरियतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं – इमे धम्मा सहेतुका।

१४४४. कतमे धम्मा अहेतुका? विचिकिच्छासहगतो मोहो, उद्धच्‍चसहगतो मोहो, द्वेपञ्‍चविञ्‍ञाणानि, तिस्सो च मनोधातुयो, पञ्‍च च अहेतुकमनोविञ्‍ञाणधातुयो, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अहेतुका।

१४४५. कतमे धम्मा हेतुसम्पयुत्ता? विचिकिच्छासहगतं उद्धच्‍चसहगतं मोहं ठपेत्वा अवसेसं अकुसलं, चतूसु भूमीसु कुसलं, कामावचरस्स विपाकतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा चतूसु भूमीसु विपाको, कामावचरकिरियतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं – इमे धम्मा हेतुसम्पयुत्ता।

१४४६. कतमे धम्मा हेतुविप्पयुत्ता? विचिकिच्छासहगतो मोहो, उद्धच्‍चसहगतो मोहो, द्वेपञ्‍चविञ्‍ञाणानि तिस्सो च मनोधातुयो पञ्‍च च अहेतुकमनोविञ्‍ञाणधातुयो, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा हेतुविप्पयुत्ता।

१४४७. कतमे धम्मा हेतू चेव सहेतुका च? यत्थ द्वे तयो हेतू एकतो उप्पज्‍जन्ति – इमे धम्मा हेतू चेव सहेतुका च।

१४४८. कतमे धम्मा सहेतुका चेव न च हेतू? चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, कामावचरस्स विपाकतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा चतूसु भूमीसु विपाको, कामावचरकिरियतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, एत्थुप्पन्‍ने हेतू ठपेत्वा – इमे धम्मा सहेतुका चेव न च हेतू। अहेतुका धम्मा न वत्तब्बा – हेतू चेव सहेतुका चातिपि, सहेतुका चेव न च हेतूतिपि।

१४४९. कतमे धम्मा हेतू चेव हेतुसम्पयुत्ता च? यत्थ द्वे तयो हेतू एकतो उप्पज्‍जन्ति – इमे धम्मा हेतू चेव हेतुसम्पयुत्ता च।

१४५०. कतमे धम्मा हेतुसम्पयुत्ता चेव न च हेतू? चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, कामावचरस्स विपाकतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा चतूसु भूमीसु विपाको, कामावचरकिरियतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, एत्थुप्पन्‍ने हेतू ठपेत्वा – इमे धम्मा हेतुसम्पयुत्ता चेव न च हेतू। हेतुविप्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – हेतू चेव हेतुसम्पयुत्ता चातिपि, हेतुसम्पयुत्ता चेव न च हेतूतिपि।

१४५१. कतमे धम्मा न हेतू सहेतुका? चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, कामावचरस्स विपाकतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा चतूसु भूमीसु विपाको, कामावचरकिरियतो अहेतुके चित्तुप्पादे ठपेत्वा तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, एत्थुप्पन्‍ने हेतू ठपेत्वा – इमे धम्मा न हेतू सहेतुका।

१४५२. कतमे धम्मा न हेतू अहेतुका? द्वेपञ्‍चविञ्‍ञाणानि, तिस्सो च मनोधातुयो, पञ्‍च च अहेतुकमनोविञ्‍ञाणधातुयो, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा न हेतू अहेतुका । हेतू धम्मा न वत्तब्बा – न हेतू सहेतुकातिपि, न हेतू अहेतुकातिपि।

चूळन्तरदुकं

१४५३. कतमे धम्मा सप्पच्‍चया? चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा सप्पच्‍चया।

१४५४. कतमे धम्मा अप्पच्‍चया? निब्बानं – इमे धम्मा अप्पच्‍चया।

१४५५. कतमे धम्मा सङ्खता? चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा सङ्खता।

१४५६. कतमे धम्मा असङ्खता? निब्बानं – इमे धम्मा असङ्खता।

१४५७. कतमे धम्मा सनिदस्सना? रूपायतनं – इमे धम्मा सनिदस्सना।

१४५८. कतमे धम्मा अनिदस्सना? चक्खायतनं …पे॰… फोट्ठब्बायतनं, चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, यञ्‍च रूपं अनिदस्सनं अप्पटिघं धम्मायतनपरियापन्‍नं, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनिदस्सना।

१४५९. कतमे धम्मा सप्पटिघा? चक्खायतनं…पे॰… फोट्ठब्बायतनं – इमे धम्मा सप्पटिघा।

१४६०. कतमे धम्मा अप्पटिघा? चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, यञ्‍च रूपं अनिदस्सनं अप्पटिघं धम्मायतनपरियापन्‍नं, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अप्पटिघा।

१४६१. कतमे धम्मा रूपिनो? चत्तारो च महाभूता, चतुन्‍नञ्‍च महाभूतानं उपादाय रूपं – इमे धम्मा रूपिनो।

१४६२. कतमे धम्मा अरूपिनो? चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अरूपिनो।

१४६३. कतमे धम्मा लोकिया? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा लोकिया।

१४६४. कतमे धम्मा लोकुत्तरा? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा लोकुत्तरा। सब्बे [सब्बेव (स्या॰)] धम्मा केनचि विञ्‍ञेय्या, केनचि न विञ्‍ञेय्या।

आसवगोच्छकं

१४६५. कतमे धम्मा आसवा? चत्तारो आसवा – कामासवो, भवासवो, दिट्ठासवो, अविज्‍जासवो। कामासवो अट्ठसु लोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति भवासवो चतूसु दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति दिट्ठासवो चतूसु दिट्ठिगतसम्पयुत्तेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। अविज्‍जासवो सब्बाकुसलेसु उप्पज्‍जति – इमे धम्मा आसवा।

१४६६. कतमे धम्मा नो आसवा? ठपेत्वा आसवे अवसेसं अकुसलं, चतूसु भूमीसु कुसलं , चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो आसवा।

१४६७. कतमे धम्मा सासवा? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा सासवा।

१४६८. कतमे धम्मा अनासवा? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनासवा।

१४६९. कतमे धम्मा आसवसम्पयुत्ता? द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा एत्थुप्पन्‍नं मोहं ठपेत्वा, विचिकिच्छासहगतं उद्धच्‍चसहगतं मोहं ठपेत्वा, अवसेसं अकुसलं – इमे धम्मा आसवसम्पयुत्ता।

१४७०. कतमे धम्मा आसवविप्पयुत्ता? द्वीसु दोमनस्ससहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पन्‍नो मोहो, विचिकिच्छासहगतो मोहो, उद्धच्‍चसहगतो मोहो, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा आसवविप्पयुत्ता।

१४७१. कतमे धम्मा आसवा चेव सासवा च? तेव आसवा आसवा चेव सासवा च।

१४७२. कतमे धम्मा सासवा चेव नो च आसवा? ठपेत्वा आसवे, अवसेसं अकुसलं, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा सासवा चेव नो च आसवा। अनासवा धम्मा न वत्तब्बा – आसवा चेव सासवा चातिपि, सासवा चेव नो च आसवातिपि।

१४७३. कतमे धम्मा आसवा चेव आसवसम्पयुत्ता च? यत्थ द्वे तयो आसवा एकतो उप्पज्‍जन्ति – इमे धम्मा आसवा चेव आसवसम्पयुत्ता च।

१४७४. कतमे धम्मा आसवसम्पयुत्ता चेव नो च आसवा? ठपेत्वा आसवे, अवसेसं अकुसलं – इमे धम्मा आसवसम्पयुत्ता चेव नो च आसवा। आसवविप्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – आसवा चेव आसवसम्पयुत्ता चातिपि, आसवसम्पयुत्ता चेव नो च आसवातिपि।

१४७५. कतमे धम्मा आसवविप्पयुत्ता सासवा? द्वीसु दोमनस्ससहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पन्‍नो मोहो, विचिकिच्छासहगतो मोहो, उद्धच्‍चसहगतो मोहो, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा आसवविप्पयुत्ता सासवा।

१४७६. कतमे धम्मा आसवविप्पयुत्ता अनासवा? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा आसवविप्पयुत्ता अनासवा। आसवसम्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – आसवविप्पयुत्ता सासवातिपि, आसवविप्पयुत्ता अनासवातिपि।

संयोजनगोच्छकं

१४७७. कतमे धम्मा संयोजना? दस संयोजनानि – कामरागसंयोजनं, पटिघसंयोजनं, मानसंयोजनं, दिट्ठिसंयोजनं, विचिकिच्छासंयोजनं, सीलब्बतपरामाससंयोजनं, भवरागसंयोजनं, इस्सासंयोजनं, मच्छरियसंयोजनं, अविज्‍जासंयोजनं। कामरागसंयोजनं अट्ठसु लोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। पटिघसंयोजनं द्वीसु दोमनस्ससहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। मानसंयोजनं चतूसु दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। दिट्ठिसंयोजनं चतूसु दिट्ठिगतसम्पयुत्तेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। विचिकिच्छासंयोजनं विचिकिच्छासहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। सीलब्बतपरामाससंयोजनं चतूसु दिट्ठिगतसम्पयुत्तेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। भवरागसंयोजनं चतूसु दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। इस्सासंयोजनञ्‍च मच्छरियसंयोजनञ्‍च द्वीसु दोमनस्ससहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जन्ति। अविज्‍जासंयोजनं सब्बाकुसलेसु उप्पज्‍जति – इमे धम्मा संयोजना।

१४७८. कतमे धम्मा नो संयोजना। ठपेत्वा संयोजने अवसेसं अकुसलं, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो संयोजना।

१४७९. कतमे धम्मा संयोजनिया? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा संयोजनिया।

१४८०. कतमे धम्मा असंयोजनिया? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा असंयोजनिया।

१४८१. कतमे धम्मा संयोजनसम्पयुत्ता? उद्धच्‍चसहगतं मोहं ठपेत्वा अवसेसं अकुसलं – इमे धम्मा संयोजनसम्पयुत्ता।

१४८२. कतमे धम्मा संयोजनविप्पयुत्ता? उद्धच्‍चसहगतो मोहो, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा संयोजनविप्पयुत्ता।

१४८३. कतमे धम्मा संयोजना चेव संयोजनिया च? तानेव संयोजनानि संयोजना चेव संयोजनिया च।

१४८४. कतमे धम्मा संयोजनिया चेव नो च संयोजना? ठपेत्वा संयोजने अवसेसं अकुसलं, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा संयोजनिया चेव नो च संयोजना। असंयोजनिया धम्मा न वत्तब्बा – संयोजना चेव संयोजनिया चातिपि, संयोजनिया चेव नो च संयोजनातिपि।

१४८५. कतमे धम्मा संयोजना चेव संयोजनसम्पयुत्ता च? यत्थ द्वे तीणि संयोजनानि एकतो उप्पज्‍जन्ति – इमे धम्मा संयोजना चेव संयोजनसम्पयुत्ता च।

१४८६. कतमे धम्मा संयोजनसम्पयुत्ता चेव नो च संयोजना? ठपेत्वा संयोजने, अवसेसं अकुसलं – इमे धम्मा संयोजनसम्पयुत्ता चेव नो च संयोजना। संयोजनविप्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – संयोजना चेव संयोजनसम्पयुत्ता चातिपि, संयोजनसम्पयुत्ता चेव नो च संयोजनातिपि।

१४८७. कतमे धम्मा संयोजनविप्पयुत्ता संयोजनिया? उद्धच्‍चसहगतो मोहो, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा संयोजनविप्पयुत्ता संयोजनिया।

१४८८. कतमे धम्मा संयोजनविप्पयुत्ता असंयोजनिया? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा संयोजनविप्पयुत्ता असंयोजनिया। संयोजनसम्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – संयोजनविप्पयुत्ता संयोजनियातिपि, संयोजनविप्पयुत्ता असंयोजनियातिपि।

गन्थगोच्छकं

१४८९. कतमे धम्मा गन्था? चत्तारो गन्था – अभिज्झाकायगन्थो, ब्यापादो कायगन्थो, सीलब्बतपरामासो कायगन्थो, इदंसच्‍चाभिनिवेसो कायगन्थो। अभिज्झाकायगन्थो अट्ठसु लोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। ब्यापादो कायगन्थो द्वीसु दोमनस्ससहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। सीलब्बतपरामासो कायगन्थो च इदंसच्‍चाभिनिवेसो कायगन्थो च चतूसु दिट्ठिगतसम्पयुत्तेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जन्ति – इमे धम्मा गन्था।

१४९०. कतमे धम्मा नो गन्था? ठपेत्वा गन्थे, अवसेसं अकुसलं, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो गन्था।

१४९१. कतमे धम्मा गन्थनिया? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा गन्थनिया।

१४९२. कतमे धम्मा अगन्थनिया? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अगन्थनिया।

१४९३. कतमे धम्मा गन्थसम्पयुत्ता? चत्तारो दिट्ठिगतसम्पयुत्तचित्तुप्पादा , चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतचित्तुप्पादा, एत्थुप्पन्‍नं लोभं ठपेत्वा, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, एत्थुप्पन्‍नं पटिघं ठपेत्वा – इमे धम्मा गन्थसम्पयुत्ता।

१४९४. कतमे धम्मा गन्थविप्पयुत्ता? चतूसु दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पन्‍नो लोभो, द्वीसु दोमनस्ससहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पन्‍नं पटिघं, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा गन्थविप्पयुत्ता।

१४९५. कतमे धम्मा गन्था चेव गन्थनिया च? तेव गन्था गन्था चेव गन्थनिया च।

१४९६. कतमे धम्मा गन्थनिया चेव नो च गन्था? ठपेत्वा गन्थे अवसेसं अकुसलं, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा गन्थनिया चेव नो च गन्था। अगन्थनिया धम्मा न वत्तब्बा – गन्था चेव गन्थनिया चातिपि, गन्थनिया चेव नो च गन्थातिपि।

१४९७. कतमे धम्मा गन्था चेव गन्थसम्पयुत्ता च? यत्थ दिट्ठि च लोभो च एकतो उप्पज्‍जन्ति – इमे धम्मा गन्था चेव गन्थसम्पयुत्ता च।

१४९८. कतमे धम्मा गन्थसम्पयुत्ता चेव नो च गन्था? अट्ठ लोभसहगतचित्तुप्पादा द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, एत्थुप्पन्‍ने गन्थे ठपेत्वा – इमे धम्मा गन्थसम्पयुत्ता चेव नो च गन्था। गन्थविप्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – गन्था चेव गन्थसम्पयुत्ता चातिपि, गन्थसम्पयुत्ता चेव नो च गन्थातिपि।

१४९९. कतमे धम्मा गन्थविप्पयुत्ता गन्थनिया? चतूसु दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पन्‍नो लोभो, द्वीसु दोमनस्ससहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पन्‍नं पटिघं, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा गन्थविप्पयुत्ता गन्थनिया।

१५००. कतमे धम्मा गन्थविप्पयुत्ता अगन्थनिया? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा गन्थविप्पयुत्ता अगन्थनिया। गन्थसम्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – गन्थविप्पयुत्ता गन्थनियातिपि, गन्थविप्पयुत्ता अगन्थनियातिपि।

ओघगोच्छकं

१५०१. कतमे धम्मा ओघा…पे॰…।

योगगोच्छकं

१५०२. कतमे धम्मा योगा…पे॰…।

नीवरणगोच्छकं

१५०३. कतमे धम्मा नीवरणा? छ नीवरणा – कामच्छन्दनीवरणं, ब्यापादनीवरणं, थिनमिद्धनीवरणं, उद्धच्‍चकुक्‍कुच्‍चनीवरणं, विचिकिच्छानीवरणं, अविज्‍जानीवरणं । कामच्छन्दनीवरणं अट्ठसु लोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति, ब्यापादनीवरणं द्वीसु दोमनस्ससहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति, थिनमिद्धनीवरणं ससङ्खारिकेसु अकुसलेसु उप्पज्‍जति, उद्धच्‍चनीवरणं उद्धच्‍चसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति, कुक्‍कुच्‍चनीवरणं द्वीसु दोमनस्ससहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति, विचिकिच्छानीवरणं विचिकिच्छासहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति, अविज्‍जानीवरणं सब्बाकुसलेसु उप्पज्‍जति – इमे धम्मा नीवरणा।

१५०४. कतमे धम्मा नो नीवरणा? ठपेत्वा नीवरणे अवसेसं अकुसलं, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो नीवरणा।

१५०५. कतमे धम्मा नीवरणिया? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा नीवरणिया।

१५०६. कतमे धम्मा अनीवरणिया? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनीवरणिया।

१५०७. कतमे धम्मा नीवरणसम्पयुत्ता? द्वादस अकुसलचित्तुप्पादा – इमे धम्मा नीवरणसम्पयुत्ता।

१५०८. कतमे धम्मा नीवरणविप्पयुत्ता? चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नीवरणविप्पयुत्ता।

१५०९. कतमे धम्मा नीवरणा चेव नीवरणिया च? तानेव नीवरणानि नीवरणा चेव नीवरणिया च।

१५१०. कतमे धम्मा नीवरणिया चेव नो च नीवरणा? ठपेत्वा नीवरणे, अवसेसं अकुसलं, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा नीवरणिया चेव नो च नीवरणा। अनीवरणिया धम्मा न वत्तब्बा – नीवरणा चेव नीवरणिया चातिपि, नीवरणिया चेव नो च नीवरणातिपि।

१५११. कतमे धम्मा नीवरणा चेव नीवरणसम्पयुत्ता च? यत्थ द्वे तीणि नीवरणानि एकतो उप्पज्‍जन्ति – इमे धम्मा नीवरणा चेव नीवरणसम्पयुत्ता च।

१५१२. कतमे धम्मा नीवरणसम्पयुत्ता चेव नो च नीवरणा? ठपेत्वा नीवरणे, अवसेसं अकुसलं – इमे धम्मा नीवरणसम्पयुत्ता चेव नो च नीवरणा। नीवरणविप्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – नीवरणा चेव नीवरणसम्पयुत्ता चातिपि, नीवरणसम्पयुत्ता चेव नो च नीवरणातिपि।

१५१३. कतमे धम्मा नीवरणविप्पयुत्ता नीवरणिया? तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा नीवरणविप्पयुत्ता नीवरणिया।

१५१४. कतमे धम्मा नीवरणविप्पयुत्ता अनीवरणिया? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नीवरणविप्पयुत्ता अनीवरणिया। नीवरणसम्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – नीवरणविप्पयुत्ता नीवरणियातिपि, नीवरणविप्पयुत्ता अनीवरणियातिपि।

परामासगोच्छकं

१५१५. कतमे धम्मा परामासा? दिट्ठिपरामासो चतूसु दिट्ठिगतसम्पयुत्तेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति – इमे धम्मा परामासा।

१५१६. कतमे धम्मा नो परामासा? ठपेत्वा परामासं अवसेसं अकुसलं, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो परामासा।

१५१७. कतमे धम्मा परामट्ठा? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा परामट्ठा।

१५१८. कतमे धम्मा अपरामट्ठा? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अपरामट्ठा।

१५१९. कतमे धम्मा परामाससम्पयुत्ता? चत्तारो दिट्ठिगतसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, एत्थुप्पन्‍नं परामासं ठपेत्वा – इमे धम्मा परामाससम्पयुत्ता।

१५२०. कतमे धम्मा परामासविप्पयुत्ता? चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतचित्तुप्पादा , द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा परामासविप्पयुत्ता। परामासो न वत्तब्बो – परामाससम्पयुत्तोतिपि, परामासविप्पयुत्तोतिपि।

१५२१. कतमे धम्मा परामासा चेव परामट्ठा च? सो एव परामासो परामासो चेव परामट्ठो च।

१५२२. कतमे धम्मा परामट्ठा चेव नो च परामासा? ठपेत्वा परामासं अवसेसं अकुसलं, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा परामट्ठा चेव नो च परामासा। अपरामट्ठा धम्मा न वत्तब्बा – परामासा चेव परामट्ठा चातिपि, परामट्ठा चेव नो च परामासातिपि।

१५२३. कतमे धम्मा परामासविप्पयुत्ता परामट्ठा? चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतचित्तुप्पादा, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा परामासविप्पयुत्ता परामट्ठा।

१५२४. कतमे धम्मा परामासविप्पयुत्ता अपरामट्ठा? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा परामासविप्पयुत्ता अपरामट्ठा। परामासा च परामाससम्पयुत्ता च धम्मा न वत्तब्बा – परामासविप्पयुत्ता परामट्ठातिपि, परामासविप्पयुत्ता अपरामट्ठातिपि।

महन्तरदुकं

१५२५. कतमे धम्मा सारम्मणा? चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं – इमे धम्मा सारम्मणा।

१५२६. कतमे धम्मा अनारम्मणा? रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनारम्मणा।

१५२७. कतमे धम्मा चित्ता? चक्खुविञ्‍ञाणं, सोतविञ्‍ञाणं, घानविञ्‍ञाणं, जिव्हाविञ्‍ञाणं, कायविञ्‍ञाणं, मनोधातु, मनोविञ्‍ञाणधातु – इमे धम्मा चित्ता।

१५२८. कतमे धम्मा नो चित्ता? वेदनाक्खन्धो, सञ्‍ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो चित्ता।

१५२९. कतमे धम्मा चेतसिका? वेदनाक्खन्धो, सञ्‍ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो – इमे धम्मा चेतसिका।

१५३०. कतमे धम्मा अचेतसिका? चित्तञ्‍च, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अचेतसिका।

१५३१. कतमे धम्मा चित्तसम्पयुत्ता? वेदनाक्खन्धो, सञ्‍ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो – इमे धम्मा चित्तसम्पयुत्ता।

१५३२. कतमे धम्मा चित्तविप्पयुत्ता? रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा चित्तविप्पयुत्ता। चित्तं न वत्तब्बं – चित्तेन सम्पयुत्तन्तिपि, चित्तेन विप्पयुत्तन्तिपि।

१५३३. कतमे धम्मा चित्तसंसट्ठा? वेदनाक्खन्धो, सञ्‍ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो – इमे धम्मा चित्तसंसट्ठा।

१५३४. कतमे धम्मा चित्तविसंसट्ठा? रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा चित्तविसंसट्ठा। चित्तं न वत्तब्बं – चित्तेन संसट्ठन्तिपि, चित्तेन विसंसट्ठन्तिपि।

१५३५. कतमे धम्मा चित्तसमुट्ठाना? वेदनाक्खन्धो, सञ्‍ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो, कायविञ्‍ञत्ति, वचीविञ्‍ञत्ति, यं वा पनञ्‍ञम्पि अत्थि रूपं चित्तजं चित्तहेतुकं चित्तसमुट्ठानं – रूपायतनं सद्दायतनं गन्धायतनं रसायतनं फोट्ठब्बायतनं आकासधातु आपोधातु रूपस्स लहुता रूपस्स मुदुता रूपस्स कम्मञ्‍ञता रूपस्स उपचयो रूपस्स सन्तति कबळीकारो आहारो – इमे धम्मा चित्तसमुट्ठाना।

१५३६. कतमे धम्मा नो चित्तसमुट्ठाना? चित्तञ्‍च, अवसेसञ्‍च रूपं, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो चित्तसमुट्ठाना।

१५३७. कतमे धम्मा चित्तसहभुनो? वेदनाक्खन्धो, सञ्‍ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो, कायविञ्‍ञत्ति, वचीविञ्‍ञत्ति – इमे धम्मा चित्तसहभुनो।

१५३८. कतमे धम्मा नो चित्तसहभुनो? चित्तञ्‍च, अवसेसञ्‍च रूपं, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो चित्तसहभुनो।

१५३९. कतमे धम्मा चित्तानुपरिवत्तिनो? वेदनाक्खन्धो, सञ्‍ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो, कायविञ्‍ञत्ति, वचीविञ्‍ञत्ति – इमे धम्मा चित्तानुपरिवत्तिनो।

१५४०. कतमे धम्मा नो चित्तानुपरिवत्तिनो? चित्तञ्‍च, अवसेसञ्‍च रूपं, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो चित्तानुपरिवत्तिनो।

१५४१. कतमे धम्मा चित्तसंसट्ठसमुट्ठाना? वेदनाक्खन्धो , सञ्‍ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो – इमे धम्मा चित्तसंसट्ठसमुट्ठाना।

१५४२. कतमे धम्मा नो चित्तसंसट्ठसमुट्ठाना? चित्तञ्‍च, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो चित्तसंसट्ठसमुट्ठाना।

१५४३. कतमे धम्मा चित्तसंसट्ठसमुट्ठानसहभुनो? वेदनाक्खन्धो, सञ्‍ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो – इमे धम्मा चित्तसंसट्ठसमुट्ठानसहभुनो।

१५४४. कतमे धम्मा नो चित्तसंसट्ठसमुट्ठानसहभुनो? चित्तञ्‍च, रूपञ्‍च , निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो चित्तसंसट्ठसमुट्ठानसहभुनो।

१५४५. कतमे धम्मा चित्तसंसट्ठसमुट्ठानानुपरिवत्तिनो? वेदनाक्खन्धो, सञ्‍ञाक्खन्धो, सङ्खारक्खन्धो – इमे धम्मा चित्तसंसट्ठसमुट्ठानानुपरिवत्तिनो।

१५४६. कतमे धम्मा नो चित्तसंसट्ठसमुट्ठानानुपरिवत्तिनो? चित्तञ्‍च, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो चित्तसंसट्ठसमुट्ठानानुपरिवत्तिनो।

१५४७. कतमे धम्मा अज्झत्तिका? चक्खायतनं…पे॰… मनायतनं – इमे धम्मा अज्झत्तिका।

१५४८. कतमे धम्मा बाहिरा? रूपायतनं…पे॰… धम्मायतनं – इमे धम्मा बाहिरा।

१५४९. कतमे धम्मा उपादा? चक्खायतनं…पे॰… कबळीकारो आहारो – इमे धम्मा उपादा।

१५५०. कतमे धम्मा नो उपादा? चतूसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, चत्तारो च महाभूता, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो उपादा।

१५५१. कतमे धम्मा उपादिण्णा? तीसु भूमीसु विपाको, यञ्‍च रूपं कम्मस्स कतत्ता – इमे धम्मा उपादिण्णा।

१५५२. कतमे धम्मा अनुपादिण्णा? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, यञ्‍च रूपं न कम्मस्स कतत्ता, चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनुपादिण्णा।

उपादानगोच्छकं

१५५३. कतमे धम्मा उपादाना? चत्तारि उपादानानि – कामुपादानं , दिट्ठुपादानं, सीलब्बतुपादानं, अत्तवादुपादानं। कामुपादानं अट्ठसु लोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। दिट्ठुपादानञ्‍च सीलब्बतुपादानञ्‍च अत्तवादुपादानञ्‍च चतूसु दिट्ठिगतसम्पयुत्तेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जन्ति – इमे धम्मा उपादाना।

१५५४. कतमे धम्मा नो उपादाना? ठपेत्वा उपादाने अवसेसं अकुसलं, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो उपादाना।

१५५५. कतमे धम्मा उपादानिया? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा उपादानिया।

१५५६. कतमे धम्मा अनुपादानिया? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनुपादानिया।

१५५७. कतमे धम्मा उपादानसम्पयुत्ता? चत्तारो दिट्ठिगतसम्पयुत्तलोभसहगतचित्तुप्पादा, चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतचित्तुप्पादा, एत्थुप्पन्‍नं लोभं ठपेत्वा – इमे धम्मा उपादानसम्पयुत्ता।

१५५८. कतमे धम्मा उपादानविप्पयुत्ता? चतूसु दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पन्‍नो लोभो, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा उपादानविप्पयुत्ता।

१५५९. कतमे धम्मा उपादाना चेव उपादानिया च? तानेव उपादानानि उपादाना चेव उपादानिया च।

१५६०. कतमे धम्मा उपादानिया चेव नो च उपादाना? ठपेत्वा उपादाने अवसेसं अकुसलं, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा उपादानिया चेव नो च उपादाना । अनुपादानिया धम्मा न वत्तब्बा – उपादाना चेव उपादानिया चातिपि, उपादानिया चेव नो च उपादानातिपि।

१५६१. कतमे धम्मा उपादाना चेव उपादानसम्पयुत्ता च? यत्थ दिट्ठि च लोभो च एकतो उप्पज्‍जन्ति – इमे धम्मा उपादाना चेव उपादानसम्पयुत्ता च।

१५६२. कतमे धम्मा उपादानसम्पयुत्ता चेव नो च उपादाना? अट्ठ लोभसहगतचित्तुप्पादा, एत्थुप्पन्‍ने उपादाने ठपेत्वा – इमे धम्मा उपादानसम्पयुत्ता चेव नो च उपादाना। उपादानविप्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – उपादाना चेव उपादानसम्पयुत्ता चातिपि, उपादानसम्पयुत्ता चेव नो च उपादानातिपि।

१५६३. कतमे धम्मा उपादानविप्पयुत्ता उपादानिया? चतूसु दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पन्‍नो लोभो, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा उपादानविप्पयुत्ता उपादानिया।

१५६४. कतमे धम्मा उपादानविप्पयुत्ता अनुपादानिया? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा उपादानविप्पयुत्ता अनुपादानिया। उपादानसम्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – उपादानविप्पयुत्ता उपादानियातिपि, उपादानविप्पयुत्ता अनुपादानियातिपि।

किलेसगोच्छकं

१५६५. कतमे धम्मा किलेसा? दस किलेसवत्थूनि – लोभो, दोसो, मोहो, मानो, दिट्ठि, विचिकिच्छा, थिनं, उद्धच्‍चं, अहिरिकं, अनोत्तप्पं। लोभो अट्ठसु लोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। दोसो द्वीसु दोमनस्ससहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। मोहो सब्बाकुसलेसु उप्पज्‍जति। मानो चतूसु दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। दिट्ठि चतूसु दिट्ठिगतसम्पयुत्तेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। विचिकिच्छा विचिकिच्छासहगतेसु चित्तुप्पादेसु उप्पज्‍जति। थिनं ससङ्खारिकेसु अकुसलेसु उप्पज्‍जति। उद्धच्‍चञ्‍च अहिरिकञ्‍च अनोत्तप्पञ्‍च सब्बाकुसलेसु उप्पज्‍जन्ति – इमे धम्मा किलेसा।

१५६६. कतमे धम्मा नो किलेसा? ठपेत्वा किलेसे अवसेसं अकुसलं, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा नो किलेसा।

१५६७. कतमे धम्मा संकिलेसिका? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा संकिलेसिका।

१५६८. कतमे धम्मा असंकिलेसिका? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा असंकिलेसिका।

१५६९. कतमे धम्मा संकिलिट्ठा? द्वादस अकुसलचित्तुप्पादा – इमे धम्मा संकिलिट्ठा।

१५७०. कतमे धम्मा असंकिलिट्ठा? चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा असंकिलिट्ठा।

१५७१. कतमे धम्मा किलेससम्पयुत्ता? द्वादस अकुसलचित्तुप्पादा – इमे धम्मा किलेससम्पयुत्ता।

१५७२. कतमे धम्मा किलेसविप्पयुत्ता? चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा किलेसविप्पयुत्ता।

१५७३. कतमे धम्मा किलेसा चेव संकिलेसिका च? तेव किलेसा किलेसा चेव संकिलेसिका च।

१५७४. कतमे धम्मा संकिलेसिका चेव नो च किलेसा? ठपेत्वा किलेसे अवसेसं अकुसलं, तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा संकिलेसिका चेव नो च किलेसा। असंकिलेसिका धम्मा न वत्तब्बा – किलेसा चेव संकिलेसिका चातिपि, संकिलेसिका चेव नो च किलेसातिपि।

१५७५. कतमे धम्मा किलेसा चेव संकिलिट्ठा च? तेव किलेसा किलेसा चेव संकिलिट्ठा च।

१५७६. कतमे धम्मा संकिलिट्ठा चेव नो च किलेसा? ठपेत्वा किलेसे अवसेसं अकुसलं – इमे धम्मा संकिलिट्ठा चेव नो च किलेसा । असंकिलिट्ठा धम्मा न वत्तब्बा – किलेसा चेव संकिलिट्ठा चातिपि, संकिलिट्ठा चेव नो च किलेसातिपि।

१५७७. कतमे धम्मा किलेसा चेव किलेससम्पयुत्ता च? यत्थ द्वे तयो किलेसा एकतो उप्पज्‍जन्ति – इमे धम्मा किलेसा चेव किलेससम्पयुत्ता च।

१५७८. कतमे धम्मा किलेससम्पयुत्ता चेव नो च किलेसा? ठपेत्वा किलेसे अवसेसं अकुसलं – इमे धम्मा किलेससम्पयुत्ता चेव नो च किलेसा। किलेसविप्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – किलेसा चेव किलेससम्पयुत्ता चातिपि, किलेससम्पयुत्ता चेव नो च किलेसातिपि।

१५७९. कतमे धम्मा किलेसविप्पयुत्ता संकिलेसिका? तीसु भूमीसु कुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा किलेसविप्पयुत्ता संकिलेसिका।

१५८०. कतमे धम्मा किलेसविप्पयुत्ता असंकिलेसिका? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना , चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा किलेसविप्पयुत्ता असंकिलेसिका। किलेससम्पयुत्ता धम्मा न वत्तब्बा – किलेसविप्पयुत्ता संकिलेसिकातिपि, किलेसविप्पयुत्ता असंकिलेसिकातिपि।

पिट्ठिदुकं

१५८१. कतमे धम्मा दस्सनेन पहातब्बा? चत्तारो दिट्ठिगतसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो – इमे धम्मा दस्सनेन पहातब्बा। चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतचित्तुप्पादा, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा – इमे धम्मा सिया दस्सनेन पहातब्बा, सिया न दस्सनेन पहातब्बा।

१५८२. कतमे धम्मा न दस्सनेन पहातब्बा? उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा न दस्सनेन पहातब्बा।

१५८३. कतमे धम्मा भावनाय पहातब्बा? उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो – इमे धम्मा भावनाय पहातब्बा। चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतचित्तुप्पादा, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा – इमे धम्मा सिया भावनाय पहातब्बा, सिया न भावनाय पहातब्बा।

१५८४. कतमे धम्मा न भावनाय पहातब्बा? चत्तारो दिट्ठिगतसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा न भावनाय पहातब्बा।

१५८५. कतमे धम्मा दस्सनेन पहातब्बहेतुका? चत्तारो दिट्ठिगतसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, एत्थुप्पन्‍नं मोहं ठपेत्वा – इमे धम्मा दस्सनेन पहातब्बहेतुका। चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतचित्तुप्पादा, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा – इमे धम्मा सिया दस्सनेन पहातब्बहेतुका, सिया न दस्सनेन पहातब्बहेतुका।

१५८६. कतमे धम्मा न दस्सनेन पहातब्बहेतुका? विचिकिच्छासहगतो मोहो, उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा न दस्सनेन पहातब्बहेतुका।

१५८७. कतमे धम्मा भावनाय पहातब्बहेतुका? उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, एत्थुप्पन्‍नं मोहं ठपेत्वा – इमे धम्मा भावनाय पहातब्बहेतुका। चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतचित्तुप्पादा, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा – इमे धम्मा सिया भावनाय पहातब्बहेतुका, सिया न भावनाय पहातब्बहेतुका।

१५८८. कतमे धम्मा न भावनाय पहातब्बहेतुका? चत्तारो दिट्ठिगतसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, उद्धच्‍चसहगतो मोहो, चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा न भावनाय पहातब्बहेतुका।

१५८९. कतमे धम्मा सवितक्‍का? कामावचरकुसलं, अकुसलं, कामावचरकुसलस्स विपाकतो एकादस चित्तुप्पादा, अकुसलस्स विपाकतो द्वे, किरियतो एकादस, रूपावचरं पठमं झानं कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च लोकुत्तरं पठमं झानं कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं वितक्‍कं ठपेत्वा – इमे धम्मा सवितक्‍का।

१५९०. कतमे धम्मा अवितक्‍का? द्वेपञ्‍चविञ्‍ञाणानि, रूपावचरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चत्तारो अरूपावचरा कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च, वितक्‍को च, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अवितक्‍का।

१५९१. कतमे धम्मा सविचारा? कामावचरकुसलं , अकुसलं, कामावचरकुसलस्स विपाकतो एकादस चित्तुप्पादा, अकुसलस्स विपाकतो द्वे किरियतो एकादस, रूपावचरएककदुकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरएककदुकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं विचारं ठपेत्वा – इमे धम्मा सविचारा।

१५९२. कतमे धम्मा अविचारा? द्वेपञ्‍चविञ्‍ञाणानि, रूपावचरतिकतिकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चत्तारो आरुप्पा कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरतिकतिकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च, विचारो च, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अविचारा।

१५९३. कतमे धम्मा सप्पीतिका? कामावचरकुसलतो चत्तारो सोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो चत्तारो, कामावचरकुसलस्स विपाकतो पञ्‍च, किरियतो पञ्‍च, रूपावचरदुकतिकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरदुकतिकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं पीतिं ठपेत्वा – इमे धम्मा सप्पीतिका।

१५९४. कतमे धम्मा अप्पीतिका? कामावचरकुसलतो चत्तारो उपेक्खासहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो अट्ठ, कामावचरकुसलस्स विपाकतो एकादस, अकुसलस्स विपाकतो सत्त, किरियतो छ, रूपावचरदुकदुकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चत्तारो आरुप्पा कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरदुकदुकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च पीति च, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अप्पीतिका।

१५९५. कतमे धम्मा पीतिसहगता? कामावचरकुसलतो चत्तारो सोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो चत्तारो, कामावचरकुसलस्स विपाकतो पञ्‍च, किरियतो पञ्‍च, रूपावचरदुकतिकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरदुकतिकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं पीतिं ठपेत्वा – इमे धम्मा पीतिसहगता।

१५९६. कतमे धम्मा न पीतिसहगता? कामावचरकुसलतो चत्तारो उपेक्खासहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो अट्ठ, कामावचरकुसलस्स विपाकतो एकादस, अकुसलस्स विपाकतो सत्त, किरियतो छ, रूपावचरदुकदुकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चत्तारो आरुप्पा कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरदुकदुकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च, पीति च, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा न पीतिसहगता।

१५९७. कतमे धम्मा सुखसहगता? कामावचरकुसलतो चत्तारो सोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो चत्तारो, कामावचरकुसलस्स विपाकतो छ, किरियतो पञ्‍च, रूपावचरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च लोकुत्तरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं सुखं ठपेत्वा – इमे धम्मा सुखसहगता।

१५९८. कतमे धम्मा न सुखसहगता? कामावचरकुसलतो चत्तारो उपेक्खासहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो अट्ठ, कामावचरकुसलस्स विपाकतो दस, अकुसलस्स विपाकतो सत्त, किरियतो छ, रूपावचरं चतुत्थं झानं कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चत्तारो आरुप्पा कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च लोकुत्तरं चतुत्थं झानं कुसलतो च विपाकतो च, सुखञ्‍च, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा न सुखसहगता।

१५९९. कतमे धम्मा उपेक्खासहगता? कामावचरकुसलतो चत्तारो उपेक्खासहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो छ, कामावचरकुसलस्स विपाकतो दस, अकुसलस्स विपाकतो छ, किरियतो छ , रूपावचरं चतुत्थं झानं कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, चत्तारो आरुप्पा कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरं चतुत्थं झानं कुसलतो च विपाकतो च, एत्थुप्पन्‍नं उपेक्खं ठपेत्वा – इमे धम्मा उपेक्खासहगता।

१६००. कतमे धम्मा न उपेक्खासहगता? कामावचरकुसलतो चत्तारो सोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा, अकुसलतो छ, कामावचरकुसलस्स विपाकतो छ, अकुसलस्स विपाकतो एको, किरियतो पञ्‍च, रूपावचरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च, लोकुत्तरतिकचतुक्‍कज्झाना कुसलतो च विपाकतो च, उपेक्खा च, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा न उपेक्खासहगता।

१६०१. कतमे धम्मा कामावचरा? कामावचरकुसलं, अकुसलं, सब्बो कामावचरस्स विपाको, कामावचरकिरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा कामावचरा।

१६०२. कतमे धम्मा न कामावचरा? रूपावचरा , अरूपावचरा, अपरियापन्‍ना – इमे धम्मा न कामावचरा।

१६०३. कतमे धम्मा रूपावचरा? रूपावचरचतुक्‍कपञ्‍चकज्झाना कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च – इमे धम्मा रूपावचरा।

१६०४. कतमे धम्मा न रूपावचरा? कामावचरा, अरूपावचरा, अपरियापन्‍ना – इमे धम्मा न रूपावचरा।

१६०५. कतमे धम्मा अरूपावचरा? चत्तारो आरुप्पा कुसलतो च विपाकतो च किरियतो च – इमे धम्मा अरूपावचरा।

१६०६. कतमे धम्मा न अरूपावचरा? कामावचरा, रूपावचरा, अपरियापन्‍ना – इमे धम्मा न अरूपावचरा।

१६०७. कतमे धम्मा परियापन्‍ना? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा परियापन्‍ना।

१६०८. कतमे धम्मा अपरियापन्‍ना? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अपरियापन्‍ना।

१६०९. कतमे धम्मा निय्यानिका? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना – इमे धम्मा निय्यानिका।

१६१०. कतमे धम्मा अनिय्यानिका? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनिय्यानिका।

१६११. कतमे धम्मा नियता? चत्तारो दिट्ठिगतसम्पयुत्तचित्तुप्पादा, द्वे दोमनस्ससहगतचित्तुप्पादा – इमे धम्मा सिया नियता सिया अनियता। चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना – इमे धम्मा नियता।

१६१२. कतमे धम्मा अनियता? चत्तारो दिट्ठिगतविप्पयुत्तलोभसहगतचित्तुप्पादा, विचिकिच्छासहगतो चित्तुप्पादो, उद्धच्‍चसहगतो चित्तुप्पादो, तीसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनियता।

१६१३. कतमे धम्मा सउत्तरा? तीसु भूमीसु कुसलं, अकुसलं, तीसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, सब्बञ्‍च रूपं – इमे धम्मा सउत्तरा।

१६१४. कतमे धम्मा अनुत्तरा? चत्तारो मग्गा अपरियापन्‍ना, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अनुत्तरा।

१६१५. कतमे धम्मा सरणा? द्वादस अकुसलचित्तुप्पादा – इमे धम्मा सरणा।

१६१६. कतमे धम्मा अरणा? चतूसु भूमीसु कुसलं, चतूसु भूमीसु विपाको, तीसु भूमीसु किरियाब्याकतं, रूपञ्‍च, निब्बानञ्‍च – इमे धम्मा अरणा।

अत्थुद्धारो निट्ठितो।

धम्मसङ्गणीपकरणं निट्ठितं।

Advertisement